Saramago’da Saygı Düşünü ve Etik Eylem Arayışı

Görmek’te, sadece hükümetin isteklerini yerine getirmekte “özgür” bir vatandaşlar kurgusu göze çarpar; yani bir nevi biçimsel özgürlük. Biçimsel özgürlük deyişi, özgürlüğün sınıfsal bir düzende oluşan sınırlarla biçim almasını eleştirir. Yani anti-demokratik sınırlarla özgürlüğe ket vurulması. Yoksa özgürlüğün gerçek demokratik araçlarla sınırlanması biçimsel bir uygulama olmayacaktır. Aksine, bu tür bir sınırlama özgürlüğün kullanılmasına olanak sağlayacaktır. Bunu, bir bataklıkta biriken suların akması için yol açılması halinde, akan suyun zamanla kokudan arınmasına, temizlenmesine benzetebiliriz. Tıpkı bataklık örneğindeki gibi bir toplumda da zihinlerdeki özgürlük düşüncesine “akabileceği”, kendini sergileyebileceği alanlar tanınmalıdır. Böyle bir olanak, zihinlerdeki özgürlüğün eylemlerde kendisini göstermesini sağlayacak ve özgürlük ahenkli bir yaşamın ögesi haline gelecektir. Aksi halde, insanların zihinlerinde biriken özgürlük fikri kin ve sair duygulara dönüşecektir; bu da bataklıkta biriken suların kokuşması nev’indendir. Saramago, günümüz demokrasilerinin içlerinin boşaltıldığını vurgularken, demokratik organ olarak düşünülen meclis ve seçimler üzerine özellikle eğilmiştir. Onun ahlaki düşünce yürüten, saygı düşününe uygun birey tiplemesinin varlığı burada önem kazanır. Bu konuda ya-