1050 Muhâsebe-i Umûmiye Kânûnu (mülga)

BİRİNCİ FASIL

Ahkamı umumiye

Devletin bilûmum emvalinin idare ve muhasebesi bu kanuna tabidir.

Devletin emvali Devletçe tarh ve cibayet olunan her türlü tekâlif ve rüsum ile Devlete ait nükut ve esham ve her türlü menkul ve gayrimenkul eşya, emval ve kıyem ve bunların hasılat ve icraatı ile bedellerinden terekküp eder.

Devlet emvalinin hesabı, zamanı idare ve senei maliye itibariyle görülür.

Zamanı idare, muhasiplerin bir senei maliye iptidasından intihasına kadar bütçeye tabi olan varidat ve sarfiyat ile bütçeye tabi olmıyan emanet ve müraselâta mütaallik olarak ifa eyledikleri bilcümle muamelâtı ihtiva eder.

Bütçe yılı takvim yılıdır.

Bütçe, Devlet devair ve müessesatının senevi varidat ve masarifi muhammenatını gösteren ve bunların tatbik ve icrasına mezuniyet veren bir kanundur.

Devlet masarifi, bütçe dâhilinde Devlet namına ifa edilen veya bir kanunu mahsus ile ifası taahhüt olunan bir hizmet ve hususat karşılığı olmak üzere Devlet zimmetinde tahakkuk eden borçtur.

Kavanin ve nizamatına tevfikan Devlet varidatını tahakkuk ettirip kabili tahsil hale getirenlere varidat tahakkuk memuru ve Devlet masarifini mevzuata tevfikan tahakkuk ettirenlere de masraf tahakkuk memuru denir.

Varidatı tahsil, nukut ve ayniyatı muhafaza, masarifi istihkak sahiplerine tediye ve teslim ve bu işlere mütaallik her türlü mürasalât ile buna müteferri nakdî ve aynî bilcümle muamelâtı ifa ve Divanı Muhasebata zamanı idare hesabı ita edenlere muhasip denir.

Devlet hizmetlerine mütaallik masarifin muvakkat veya katî surette tediyesi hakkında muhasiplere tahrirî emir ve mezuniyet verenlere âmiri ita denir.

Varidat ve hasılatı tarh ve tahakkuk ettirip kabili tahsil bir hale getirmek varidat tahakkuk memurlarına ve masarifi tahakkuk ettirmek masraf tahakkuk memurlarına ve tahakkuk eden masarifi tediye ettirmek âmiri italara ve tahsilât ve tediyatı icra etmek muhasiplere mevdu vazifedendir.

Veznedar, tahsil memuru, tahsildar, ambar memuru, tevzi memuru, şehbender, kançılar gibi unvanlar ile muhasip nam ve hesabına muvakkaten kabız ve sarfa mezun olan memurlara (muhasip mutemedi) denir.

Varidat ve masraf tahakkuk memurları ile muhasipler tanzim ettikleri evrakın sıhhatından ve kavanine mutabakatından mesuldürler. Memurların, kanuna muhalefetten bahsile ifasından imtina ettikleri tediyatın icrası âmiri italar tarafından tahriren tebliğ olunursa mesuliyet, emri veren âmiri italara raci olur.

İkinci derece âmiri italar ile varidat ve masraf tahakkuk memurlarının hatalarından mütevellit zararı tazmin ile mükellef tutulmaları, Divanı Muhasebatça bilmuhakeme verilecek karara mütevakkıftır. Ancak hüküm suduruna kadar mütehakkık zararın teminine lüzum görüldüğü takdirde hazine namına Divanı Muhasebata müracaat tarihinden itibaren âzami bir hafta zarfında icra dairesinden ihtiyati haciz kararı talep edilmek şartiyle bu memurların istihkaklarının tevkif ve mallarının âhara satılmasına veya nakledilmesine mümanaat hususunda Maliye Vekâleti salâhiyettardır.

Birinci derecede âmiri ita bulunan Vekillerin mesuliyetlerini tâyin Büyük Millet Meclisine aittir.

Muhasipler kabız ve sarfettikleri nukut ve ayniyat ile vazifelerine müteferri bilûmum muamelâttan mesul ve hesaplarını, bu kanunda muharrer esasat dairesinde Divanı Muhasebata itaya mecburdurlar.

On ikinci maddede mezkûr muhasip mutemetleri hesaplarını merbut oldukları muhasibe vererek beraatlerini andan istihsal ederler.

Defterdar, muhasebe müdürü gibi memuriyet unvanlarının muhasiplik sınıfına tesiri yoktur. Âmiri italık ve muhasiplik ve tahakkuk memurluklarından ikisi bir zat uhdesinde içtima edemez.

Bilûmum varidat Hazine veznelerine girer ve masarif bu veznelerden tediye olunur. Vekâletlerin hususi varidatları ve vezneleri yoktur. Bununla beraber icap eden yerlerde vezne açılması ve muhasip ikamesi veya muhasip namına kabza mezun memur bulundurulması ve tahsilât ve tediyatın her hangi bir vasıta ile temin ve icrası gibi istisnai tedbirler ittihazına Maliye Vekili mezundur.

Hazineye ait veya Hazinenin mesuliyeti altında bulunan varidat, hasılat ve emanat, kanuni mezuniyeti haiz olmıyan hiçbir idare veya memur tarafından kabız ve sarf olunamaz. Muvazenei Umumiyeye dâhil devaire ait emvali menkule ve ayniyat mal memurları hazır bulunmadıkça satılamaz.

Her nakit muhasibin muayyen bir veznesi ve her ayniyat muhasibinin de muayyen bir veya müteaddit ambarı bulunur. Muhasipler her ne nam ile olursa olsun kendilerine tevdi olunan nukut ve ayniyatı buralarda muhafazaya mecbur ve ziyaından mesuldürler.

Sirkat dolayısiyle veya kuvvei mücbire tahtında zıya vukuunda muhasibin keyfiyeti mafevkına derhal ihbar ve zimmetini ibra için sekiz gün zarfında müracaat etmesi lâzımdır. Bu takdirde muhasibin beraet veya mesuliyeti mensup olduğu Vekâletin mütalâası alınarak Divanı Muhasebatça hükme raptolunur.

Her muhasip yalnız kendi zamanına ait hesaptan mesuldür. Ancak kendisine hesap vermekle mükellef olanların hesabına bakmıyan veya selefniden devren aldığı hesabın nevakısını göstermiyen muhasip bunlara terettüp edecek olan mesuliyeti maliyeyi - medyum ve müsebbiplerine hakkı rücuu olmak üzere - deruhte etmiş olur.

Her muhasip zamanı idaresi zarfında tahsili kendisine mevdu varidatın ve eşhas zimemi hesabında mukayyet mebaliğin takip ve tahsiliyle mükellef olup Divanı Muhasebata hesap itasına veya halefe devrinde bekayanın müfredatını ve tahsil edilmemesi esbabını iraeye mecburdur. Takip edilmemek yüzünden tahsili mümteni bir hale gelen veya müruruzamana uğrıyan mebaliğin, sun'u taksiri görülen muhasipten tazminine Divanı Muhasebatça hükmolunur.

Tahrirî icra ve ikmal edilmiyen mahallerde müsakkafat ve arazi vergileriyle bunların küsuratı munzammaları hakkında Divanı Muhasebat ile Maliye Vekâletince müştereken tanzim olunacak bir talimatnameye istisnai muamele ifası caizdir.

Muhasiplik sıfat ve salâhiyetini haiz olmaksızın emvali umumiyeyi her hangi bir suretle kabız ve tediye edenlere Ceza Kanununun salâhiyet ve mezuniyet haricinde sıfatı resmiyeyi takınanlar hakkındaki hükümleri tatbik olunur.

Bütçe ödeneklerinin verimli ve tutumlu olarak kullanılmasını sağlamak amacıyla, aşağıdaki ilkeler gözetilir ve yaptırımlar uygulanır :

A) Tahakkuk memurları, ödeneklerin zamanında ve yerinde kullanılmasından, giderin gerçek gereksinme karşılığı olmasından, programlanmış hizmetlerin zamanında yerine getirilmesinden sorumlu, ita amirleri de bu hususları gözetmekle yükümlüdürler.

Bu Kanunun uygulanmasında hangi görevlilerin gider tahakkuk memuru sayılacağı, bütçe kanunlarındaki ayırım da gözönünde bulundurularak Maliye ve Gümrük Bakanlığınca belli edilir. Tahakkuk memuru sayılanlara ita amirliği yetkisinin verilmesi durumunda tahakkuk memurluğu görevi yetki kademesindeki en yakın yönetici tarafından yürütülür. Bu durumda ita amiri ve tahakkuk memuru yukarıdaki hususlardan birlikte sorumlu olurlar.

B) a) Bir giderin yapılmasına gerek gösteren görevliler, giderin gerçek gereksinme karşılığı olmasından tahakkuk memuru ile birlikte,

b) Bir mal veya hizmetin alınmasında görevli olanlar ilgili usul hükümleri çerçevesinde, belli nitelikteki mal veya hizmetin en uygun bedelle elde edilmesinden, belli bir bedelle amaca uygun nitelikte en fazla mal veya hizmet sağlanmasından doğrudan doğruya,

Sorumludurlar.

C) Alınmayan mal ya da hizmeti alınmış; mevcut olmayan inşaat, onarım ve üretimi var ya da bitmiş gibi göstererek gerçek dışı belge düzenlemek suretiyle Devletin mal varlığından bir eksilmeye neden olanlar ile bu ve benzeri gerçekleştirme ve diğer kanıtlayıcı belgeleri bilerek imza ya da onaylamış bulunanlar hakkında ceza kanunlarının bu eylemlere ilişkin hükümleri uygulanır.

D) Yukarıdaki fıkralarda belirtilen hükümlere aykırı işlem ve davranışlardan doğan Devlet zararı, sorumlularına ödettirilir. Şu kadar ki, suç konusu teşkil etmemek kaydıyla, bu işlem ve davranışlar Devlete ait bir hizmet ve girişimin gerçekleştirilmesi ya da tamamlanması gibi iyiniyetli bir amaca dayandığı ve hizmet yapılmış ya da mal teslim alınmış bulunduğu takdirde, Sayıştayın, Maliye ve Gümrük Bakanlığının ya da ilgili dairenin istemi üzerine, atamaya yetkili merci veya kurullar tarafından sorumlularının birer aylıklarının ceza olarak kesilmesine; tekrarlanması durumunda bunların ilgili hizmetlerde bir daha çalıştırılmamak üzere görevlerinin değiştirilmesine ya da memurluktan çıkarılmasına kanun, tüzük ve yönetmeliklerinde bu cezayı vermeye yetkili kılınmış merci ya da kurullarca karar verilir. Bu Kanunun sorumluluk üstlenme ile ilgili hükümleri saklı kalmak üzere, gözetim yükümlülüğünü yerine getirmeyen ikinci derece ita amirlerinin birer aylıklarının kesilmesine Sayıştayın veya Maliye ve Gümrük Bakanlığının istemi üzerine İçişleri Bakanlığınca karar verilir. Birinci derece ita amiri olan bakanlar hakkında 13 üncü madde uyarınca işlem yapılır.

E) Adı ne olursa olsun bir komisyon veya kurul gibi bir organ ya da uzman bir görevli tarafından düzenlenen keşif, hakediş, tutanak, rapor, karar ve benzeri belgelere dayanılarak yapılan ödemelerde Sayıştayca saptanacak sorumluluğa, tahakkuk memuru ve saymanla birlikte, söz konusu belgeleri düzenleyen ve onaylayan kişiler de katılır.

Devlete ait bilûmum gayrimenkul emval, tapu idaresince Hazine namına tescil ve Maliye Vekâleti tarafından idare olunur. Bunlardan bir daireye tahsisi icap edenler o daireye, istimal olundukları müddetçe bilâ icar verilebilir.

Devlete ait taşınmaz mallardan değeri yılları bütçe kanunlarında saptanan alt sınırdan düşük olanlar Maliye ve Gümrük Bakanlığınca (harp gemileri, Millî Savunma Bakanlığınca), alt ve üst sınırlar arasında kalanlar Bakanlar Kurulunca satılır; üst sınırı aşanların satışı yasa ile olur.

Gerek Maliye Vekâleti tarafından idare olunsun ve gerek dairelere tahsis edilmiş bulunsun bilûmum gayrimenkul emvalin cins ve kıymetlerini muhtevi bir defteri kebir Maliye Vekâleti tarafından tutulur.

Varidatı tenkis veya masarifi tezyit edebilecek hususat hakkında Vekâletlerce tanzim olunacak kanun lâyihaları ile idaratı hususiye ve belediyelerin varidatına mütaallik kanun lâyihaları, Maliye Vekâleti ile bilitilâf ihzar olunmak lâzımdır.

Devlet taahhüdatında ihmali ve suiniyetle melûf olduğu vesaikle tebeyyün eden eşhas ve şirketlerin Devlet işlerine müteallik her hangi bir teklifleri Vekâletlerce reddolunur. Bu ret keyfiyeti diğer Vekâletlerle dairelere de tamim edilir.

İKİNCİ FASIL

Devlet bütçesi

Her malî yılda Devletçe toplanacak gelirler ile ödenecek giderler bütçe kanununda belli edilir. Bütçeler, kalkınma plan ve programlarının gerekleri ile fayda ve maliyet unsurları gözönünde tutularak verimlilik ve tutumluluk ilkelerine göre hazırlanır ve uygulanır. Gelir tahsilatı, ödemeler dengesi ve genel ekonomik koşullar gözönünde tutularak ödeneklerin her yıl bütçe kanunlarında gösterilen oranlara kadarki kısmını kullandırmamaya Bakanlar Kurulu yetkilidir.

Bütçe Kanunu bir metinden ve ekli cetvellerden oluşur. Eklenmesi öngörülen cetveller ilgili bütçe kanunlarının metinlerinde gösterilir.

Muvazenei Umumiye Kanununun metnine aşağıdaki mevat dercolunur :

A) Masarif tahsisatı yekûnu,

B) Varidat muhammenatı yekûnu,

C) Bütçe açığı varsa ne suretle kapatılacağı,

D) Bütçe senesine mahsus olan ve o sene varidat ve masarifi ile alâkadar bulunan hükümler.

Muvazenei Umumiye Kanununa derç olunacak maddeler bu daireye maksurdur. Hükmü bir seneden fazla zamana şâmil maddeler bu kanuna dercedilemez.

Gider cetvelleri daireler ve bölümler olarak düzenlenir. Birbiriyle ilgili ve bağlantılı giderler bir bölüm oluşturur. Bölümlerin düzeni, yılları bütçe kanunlarında belirtilir.

(…)

Kanunu mahsusunda veya Muvazenei Umumiye Kanununda musarrah bir mezuniyete müstenit olmadıkça kısa vâdeli bile olsa hiçbir istikraz akdedilmiyeceği gibi hazinei maliye namına kefalet dahi olunamaz.

Bütçenin Hazırlanması

Bakanlıklardan her biri kendi bütçesini hazırlayarak temmuz ayı sonuna kadar Maliye ve Gümrük Bakanlığına gönderir. Maliye ve Gümrük Bakanı da kendi Bakanlığının gider bütçesi ile gelir bütçesini hazırlayıp ötekilerle birleştirerek Devletin bir yıllık genel bütçe tasarısını meydana getirir. Bu tasarı Bakanlar Kurulunca incelenip onandıktan sonra malî yıl başından en az 75 gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.

Meclis, Muvazenei Umumiye Kanununun metnini madde madde varidat ve masraf cetvellerini fasıl fasıl müzakere eder. Bütçe Kanunu senei maliye iptidasından evvel Resmî Gazete ile neşrolunur.

Tertibi bütçede mevcut olup kifayetsizliğinden dolayı ilâveten alınan tahsisata «tahsisatı munzamma» denilir. Bütçenin tanzim ve tasdikı zamanında mutasavver olmıyan yeni bir hizmet için alınan tahsisata da «tahsisatı fevkalâde» ıtlak olunur. Gerek tahsisatı munzamma ve gerek tahsisatı fevkalâde, ancak senei maliye içinde alınabilir.

Bütçe kanunlarında belirtilecek hizmet ve amaçlar için genel ve katma bütçelere gerektiğinde aktarma yapılmak üzere Maliye ve Gümrük Bakanlığı bütçesinin ilgili tertiplerinde yedek ödenek bulundurulabilir.

Bu ödeneklerden aktarma yapmaya Maliye ve Gümrük Bakanı yetkilidir.

Masarifi gayrimelhuza faslına bütçenin tanzimi sırasında tasavvur ve tahmin edilemiyen ve bütçelerde tertipleri bulunmıyan hizmetlerin karşılığı konulur.

ÜÇÜNCÜ FASIL

Varidat bütçesi

Kanuna müsait olmadıkça hiçbir vergi ve resim tarh ve tevzi ve tahsil edilemez. Vergi ve resimlere mütaallik tarh ve cibayet usulleri kanun ve nizamlarına tabidir. Muvazenei Umumiye Kanunu her sene vergi ve resimlerin tahsiline mezuniyet verir.

Bir senei maliye içinde tahakkuk eden varidat ve hasılat o sene bütçesinin varidatını teşkil eder. Ancak senei maliye gayesinde kalacak bakaya gelecek sene bütçesine maledilir.

Varidat ve hasılat, bütçeye tamamen gayrisâfi olarak irat kaydolunur. Bunların tahsil ve idare masarifi bütçede taallûk ettiği tahsisattan sarfedilir.

Muvazenei Umumiye Kanuniyle verilen mezuniyet haricinde her ne nam ile olursa olsun Devlet nam ve hesabına vergi ve resim cibayeti için emir verenler ve tahakkuk evrakı ve tarifeler tanzim edenler ve fiilen tahsilât yapanlar Ceza Kanunu mucibince mücazat olunurlar.

(…)

20 nci maddenin muhasiplerin mesuliyeti hakkındaki hükmüne halel gelmemek üzere kanunları mucibince müruru zamana uğrayan varidat bakayasının kayıtları Maliye Vekâletince terkin olunur.

DÖRDÜNCÜ FASIL

Masarif bütçesi

Devlet hizmetlerinin müstelzim olduğu masarif her sene bütçesine vazolunan tahsisat ile tâyin olunur. İfası bir kanun ile emrolunan hidemat karşılığının behemehal senesi bütçesine ithali lâzımdır.

Bir sene bütçesiyle verilen tahsisat ancak o sene zarfında ifa edilen umur ve hidematın karşılığıdır. Senesi içinde ifa olunmıyan hidemata ait tahsisat sene nihayetinde iptal olunur. Gelecek senelere devri meşrut tahsisat usulü mülgadır.

Bir kanun veya kanuni mezuniyete müstenit bir mukavele ile muayyen olmadıkça masrafın senesi hizmetin vukuu tarihine göre tâyin olunur. Ancak maaşatı zatiyenin müterakimleri tahsis olundukları sene bütçesinden verilir. Masarifi gayrimelhuza hakkında İcra Vekilleri Heyetinin kararları ittihaz olunduğu sene bütçesine racidir.

Maaşatı zatiye düyunu dahi bu maddedeki esasa tevfikan cari sene bütçesinden verilir.

Aşağıdaki fıkralarda zikredilen hizmetlerden her birinin senesi bütçesine mevzu tahsisatı kâfi gelmediği takdirde ilâveten sarfına lüzum görülecek miktarı tediyeye, Maliye Vekili mezundur. Bu suretle husule gelecek tahsisat farkı 100 üncü maddede muharrer hesabı katide ayrıca gösterilir :

A) Mukannen aidatı bey'iye,

B) Nispeti kanunla muayyen aidat ve ikramiyeler,

C) Reddiyat,

Ç) Mahkeme harçları,

D) Devlete ait müsakkafat ve arazi vergileri,

E) Mütekait, eytam ve eramil tahsisatı

Muvazenei umumiye dâhilinde idare edilmekte olan sanayi ve ticari müessese ve idarelerin mevaddı iptidaiye ve malzeme mubayaa bedelleriyle mütehassıs ve amele ücretleri mütedavil sermaye namiyle bütçelere konulan tahsisat ile tedvir ve tesviye olunur. Bu müessesat ve dairelerin mütedavil sermaye tahsisatından istimal olunmıyan miktarı sene nihayetinde iptal ve istimal olunan sermayeden mütehassıl varidat fazlaları da irat kaydolunur.

Bakanlar bütçe ile verilen ödeneklerden fazla yüklenme ve harcamalarda bulunamıyacakları gibi bu ödenekleri özel gelirlerle de çoğaltamazlar. Ancak sürekli hizmetlerden harb kuvvetlerinin yiyecek, giyecek, donatım, silâhlanma ihtiyaçlariyle bunlarla ilgili maddelerin yaptırma işleri, okul, cezaevi ve hastanelerin yiyecek ihtiyaçları, yapı, onarma ve taahhüde bağlanacak her çeşit taşıma ve 5127 sayılı kanun gereğince yaptırılacak etüd ve proje işleri için yılları bütçelerindeki ödeneklerin yarısını geçmemek üzere ve Bakanlar Kurulu karariyle gelecek yıla geçici yüklenmelere girişilmesi caizdir.

Hükmü mütaaddit senelere sâri inşaat ve imalât taahhüdatı, her sene sarf edilecek miktarın karşılığı o sene bütçesine vazolunmak şartiyle, bir kanun istihsaline mütevakkıftır.