SHT-AS/RS Amatör Yapım Hava Aracı Sertifikasyonu ve Hava Aracı Restorasyonu Talimatı

BİRİNCİ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Kısaltmalar, Genel Hükümler

Amaç

(1) Bu Talimatın amacı, amatör yapım hava aracı imalatı, sertifikasyonu ve uçuşa elverişliliği ile hava aracı restorasyonuna ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.

Kapsam

(1) Bu Talimat; amatör yapımcı tarafından imal edilen veya restorasyonu yapılan hava aracının proje, imalat, sertifikasyon, restorasyon, bakım ve uçurulması ile ilgili Uliyetleri kapsar.

Dayanak

(1) Bu Talimat, 14/10/1983 tarihli ve 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanununa, 15/7/2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4 sayılı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 437’nci ve 441'’inci maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar ve kısaltmalar

(1) Bu Talimatta geçen;

a) Amatör yapım hava aracı: En az %51 imalatı amatör kişi veya yapımcı tarafından eğitim/boş zaman değerlendirme çalışması olarak yapılan hava aracını,

b) Amatör yapım hava aracı imal ve birleştirme konrol listesi iş dokümanı: Amatör yapım hava aracının imalatına yönelik rehber dokümanı,

c) Bakım kayıt defteri: Hava aracına yapılan bakım ve tamir kayıtlarının tutulduğu defteri,

ç) Genel Müdürlük: Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünü,

d) Hazır kit: En fazla %49’u profesyonel olarak imal edilmiş ve yapımcının bu vaziyette satın alıp kalan imalatı kendisinin tamamladığı hava aracını,

e) Hazır plan: Planları profesyonel kişi ya da kurum tarafından sağlanan ve yapımcının bu planlara göre en az %51’ini kendisinin yaptığı hava aracını,

f) İmalat: Düzenleme, bükme, karoları yerleştirme, delik açma, dikiş dikme, yapıştırma/bağlama, serme, şekillendirme, kesme, düzleştirme, delme, kenar temizleme, işleme, koruyucu kaplamalar uygulama, yüzey hazırlığı ve astar uygulama, nitarlama, kaynak yapma veya ısı ile işleme gibi herhangi bir malzeme, parça veya bileşen üzerinde işlem yapılması ile malzemenin, parçanın veya bileşenin son haline dönüştürülmesini,

g) İmalat kayıt defteri: İmalatın safahatının tarihli ve detaylı olarak yazılı tutulduğu defteri,

ğ) IFR: Aletli uçuş kurallarını,

h) Montaj: Hava aracı ana bileşenlerinin belirli bir düzene uygun olarak bir araya getirilerek bileştirilmesi işlemini,

ı) Özel uçuş izni: Amatör yapım hava aracı için verilecek uçuş izni belgesini,

i) Özgün tasarım: Planları yapımcının kendisi tarafından hazırlanan ve bu planlara göre en az %51’ini kendisinin yaptığı hava aracını,

j) Restore hava aracı: Restorasyon faaliyeti ile faal hale getirilen ve deneysel hava aracı kategorisinde uçuş izin ve tescil işlemleri yapılan; amatör yapım hava aracını,

k) Restorasyon: Daha önceden bir fabrikada imal edilmiş ve sivil ya da askeri maksatla kullanılmış olup, herhangi bir nedenle hizmet dışı bırakılan veya kullanılmaz halde olan, tarihi ya da net tarihsel bir öneme sahip hava araçları ile tip sertifikasına sahip, tip sertifikası yayınlayan sivil havacılık otoritesinin tip listesinden düşürdüğü veya tip sertifikası sahibinin uçuşa elverişliliğini desteklemediğini beyan ettiği hava araçlarının emniyetli operasyon için uygun durumdaki kurtarılmış yapısal bileşenlerinin kullanılarak amatör yapımcı tarafından ticari maksat güdülmeksizin %51 kuralı dahilinde özgün şekilde yeniden imal edilmesi, yenilenmesi ve deneysel hava aracı kategorisinde kullanılır hale getirilmesi faaliyetlerini,

l) SB: İmalatçı/üretici tarafından yayımlanan ve hava aracının bakımı için verilen özel talimatları,

m) Uçuş defteri: Hava aracının uçuş saati ve meydan bilgilerinin pilot tarafından doldurulduğu defteri,

n) SHT-21: 2/1/2024 tarihli Hava Aracı ve İlgili Ürün, Parça ve Cihazın Uçuşa Elverişlilik ve Çevresel Sertifikasyon Talimatını

o) SHY-YDTGMK: 17/4/2022 tarihli ve 31812 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sivil Havacılık İşletmeleri Yetkili Denetim, Teknik Gözetim Ve Müşavirlik Kuruluşları Yönetmeliğini, ö) ş) Test programı: Hava aracının sertifikasyonuna yönelik hazırlanan ve test uçuşlarını detaylandıran dokümanı,

p) VFR: Görerek uçuş kurallarını,

r) Yapımcı: Hava aracının yapım ya da restorasyon faaliyetini gerçekleştiren gerçek kişi ve kişileri

s) Yüzde elli bir kuralı: Bir hava aracının, amatör yapım hava aracı kabul edilebilmesi için en az % 51’nin amatör yapımcı tarafından imalatının ve montajının yapılmasını,

ifade eder.

(2) Bu Talimatta belirtilmeyen tanımlar için 2920 sayılı Kanun ve uluslararası sivil havacılık kuruluşlarının resmi dokümanlarında belirtilen tanım ve kısaltmalar esas alınır.

Genel hükümler

(1) Bir hava aracının bu Talimat kapsamında değerlendirilmesi için %51 kuralını sağlaması gerekmektedir.

(2) %51 kuralı hazır kit, hazır plan, özgün tasarım ve restore hava araçlarının tümü için geçerlidir.

(3) Geçerli bir Tip Sertifikası olan hava araçları üzerinde değişiklik, tamir ve yenileştirme yapılması, amatör yapım hava aracı imalatı ve montajı kapsamı dışında olup, SHT-21 Talimatı kapsamında yapılan değişiklikler veya tamirler ile ilgili gerekliliklere tabidir.

(4) Yapımcısı için hava aracı, eğitim maksatlı araştırma, deney ve zaman değerlendirme çalışmasıdır. %51 kuralına göre çalışmanın çoğunluğu yapımcıya ait olmalıdır.

(5) Amatör yapım hava aracı ticari amaçlarla kullanılamaz. Gösteri ve yarışlar istisnadır.

(6) Grup çalışması ile imalatı yapılan aynı tip ve model amatör yapım hava aracının sayısı grubu oluşturan bireylerin sayısından fazla olmamalıdır.

(7) Özgün tasarımın; plan, malzeme listesi, yapım aşamalarını gösteren prosedür ve şeması olmalıdır.

(8) Restorasyon faaliyetlerinde, gayri faal hava araçlarından sökülen kurtarılmış bileşenlerin ve parçaların kullanımı %51 kuralı dâhilinde değerlendirme yapılırken amatör yapımcı için imalat ve montaj faaliyeti olarak kredilendirilemez.

(9) Restore edilen hava aracının “ağırlık” ve “teknik performans” değerleri, aslında olduğu şekli ve değerleri ile kabul edilir.

(10) Amatör yapım hava aracı için teknik özellikler ve limitler bu Talimatın Ek-1'inde belirtilmiştir.

(11) Amatör yapım hava aracı için imalat-montaj elkitabı, sistemler elkitabı, uçuş ve bakım elkitabı olmalıdır.

(12) Genel Müdürlük yayımlanmış rehber dokümanların kullanılmasını tavsiye edebilir.

İKİNCİ BÖLÜM

Başvuru, Proje Değerlendirme ve İmalat

Başvuru ve proje değerlendirme

(1) Amatör yapım hava aracı imal etmek ya da hava aracı restorasyon faaliyetinde bulunmak isteyen yapımcı imalat/restorasyon safhasına geçmeden ve resmi başvuru öncesinde Genel Müdürlük ile koordine kurar ve hava aracı hakkında bilgi verir. Resmi başvuru için gerekli belgeler bu Talimatın Ek-3’ünde verilmiştir.

(2) Yapımcı, başvuru evrağına gerekli bilgi ve belgeleri ekleyerek, Genel Müdürlüğe veya SHY-YDK Yönetmeliği kapsamında yetkilendirilen özel ve tüzel kişilere başvurusunu yapar. Proje değerlendirme safhasında izlenecek yöntem Ek-3’te bulunan ( 1 ) numaralı süreç akışında gösterilmiştir.

(3) Değerlendirme, Genel Müdürlük veya SHY-YDTGMK Yönetmeliği kapsamında yetkilendirilen özel ve tüzel kişiler tarafından yapılır. Değerlendirme süreci sırasında yapımcıdan ilave bilgi ve belge istenebilir. %51 kuralı ile ilgili değerlendirme için bu Talimatın Ek-9’unda yer alan “Amatör Yapım Hava Aracı İmalatı ve Montajı Kontrol Listesi” iş dokümanı kullanılır.

(4) Hazır plan veya hazır kit bir hava aracı imalatı hedefleniyor ise, kullanılacak olan hazır planın ya da kitin tasarlayıcısı ya da üreticisi tarafından başarıyla tescil almış ve uçurulmuş en az bir örneği olmalıdır.

İmalat ve imalatın izlenmesi

(1) İmalat için kullanılacak bileşen, malzeme ve teknikler ile ilgili bilgiler bu Talimatın Ek-2’sinde yer almaktadır.

(2) Genel Müdürlük veya SHY-YDTGMK Yönetmeliği kapsamında yetkilendirilen özel ve tüzel kişiler tarafından imalat sürecine nezaret edecek ve incelemelerde bulunacak bir denetçi belirlenir. Sözkonusu denetçinin yetkilendirilebilmesi için gerekli şartlar Genel Müdürlük tarafından ayrıca belirlenir.

(3) Yapımcı, Genel Müdürlük tarafından belirlenen denetçi ile görüştükten sonra imalata başlar.

(4) Denetçi hava aracının imalat sürecinde hangi aşamalarda denetleme yapılması gerektiğini imalata başlamadan önce yapımcı ile birlikte belirler. Aşağıda belirtilen aşamalarda denetim yapılması zorunludur:

a) Yapısal ve hassas bölümlerinin inşası sırasında,

b) Hava aracının gövde ve kanatları kapatılmadan hemen önce,

c) Yer ve uçuş testlerinden önce,

ç) Motor yerleştirilmesi ve yer testleri esnasında,

d) Test uçuşlarının tamamlanmasından sonra,

Ayrıca, denetçinin gerekli görmesi halinde ilave denetlemeler gerçekleştirilebilir.

(5) Denetçi denetleme sırasında gördüğü hata ve aksaklıkları düzeltilmesi amacıyla yapımcıya bildirir, imalat kayıt defterine denetleme ile ilgili notlarını alır ve imzalar. İmalat kayıt defteri’nin içeriği bu Talimatın Ek-5’inde verilmiştir.

(6) Yapım/Restorasyon esnasında %51 kuralını bozmamak kaydıyla ihtisas konularında profesyonel yardım alınabilir. Alınan profesyonel yardımlar imalat kayıt defterine gerekli açıklamalar yapılarak ve varsa alınan profesyonel yardıma yönelik hizmet faturaları eklenerek işlenir.

(7) Motor, pervane, avionik cihazlar ve havacılık sektöründe kullanılmak üzere üretilen iniş takımı, tekerlek gibi havacılık sertifikasına sahip malzemelerin kullanılması %51 kuralı dâhilinde amatör yapımcı için imalat ve montaj olarak kredilendirilemez.

(8) Motor ve avionik cihazların montajı, hava aracının boyası ve döşeme hizmetleri için alınan profesyonel yardım %51 kuralını etkilemez.

(9) Yapımın başlatılması, sürdürülmesi ve tamamlanmasına ait süreç akışı bu Talimatın Ek-3’ünün ikinci bölümü içerisinde gösterilmiştir.

(10) Amatör yapım hava aracının sertifikasyon şartnamesi olarak bu Talimatın Ek-1’inde yer alan Amatör Yapım Hava Aracı Sertifikasyon Şartnamesi gereksinimleri karşılanır.

(11) Amatör yapım hava aracının özel uçuş izni verilmesi için bu Talimatın 9’uncu maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen kurallar uygulanır.

İmalatın tamamlanma raporu ve onaylanma

(1) Yapımcı amatör yapım hava aracının imalatını tamamladıktan sonra bir tamamlama raporu düzenler ve üç ayı geçmemek şartıyla onaylanmak üzere Genel Müdürlüğe gönderir. Bu raporun içeriği ile ilgili bilgi bu Talimatın Ek-6’sında verilmiştir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Uçuş Testleri

Uçuş testleri süreci

(1) Amatör yapım hava aracının uçuş testleri için Özel Uçuş İzni ve Uçuş Koşulları onayı verilir.

(2) Uçuş testlerinin gerçekleştirilebilmesi için bir test programı oluşturulmalıdır. Test uçuşlarının gerçekleştirilmesi ile ilgili süreç bu Talimatın Ek-7’sinde yer almaktadır. Operasyonel mevzuatlarda belirtilen gereklilikler saklı kalmak üzere, uçuş testleri ile ilgili bu Talimatın Ek-11’de yer alan Amatör Yapım Hava Aracı Uçuş Test Gereksinimleri karşılanır.

(3) Uçuş testlerinin aşağıdaki usül ve sürelere göre başarıyla tamamlanmasından sonra yapımcı tarafından Uçuş Testi Raporu düzenlenir ve denetçiye onaylatılır.

a) Hava aracında, tip sertifikasına sahip olmayan bir motor, pervane veya motor/pervane kombinasyonu kullanılıyor ise 40 saat,

b) Kullanılan tip sertifikalı motor, pervane veya motor/pervane kombinasyonu, Tip Sertifikası Veri Sayfası üzerinde onaylanmış bir tip tasarımından farklı şekilde değiştirilmiş ise 40 saat.

c) Tip sertifikalı bir motor/pervane kullanılıyor ise 25 saat,

d) Planörler, balonlar ve zeplinler için en az beş kalkış ve iniş dahil 10 saat,

e) Herhangi bir büyük değişiklikten sonra beş saat.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Kullanım, Bakım, Özel Uçuş İzni ve Uçuş Koşulları Onayı

Kullanım kuralları

(1) Amatör yapım hava aracında bu Talimatın Ek-4’ünde belirtilen Uçuş Defteri ve bir Bakım Kayıt Defteri tutulmalıdır. Bunlara ek olarak hava aracında; uçuş ve bakım elkitapları ile bunlara ait kontrol listeleri de bulundurulmalıdır.

(2) Amatör yapım hava aracı ile ticari amaçlı uçuş yapılamaz, hava aracı yapımcı tarafından şahsi olarak kullanır.

(3) Amatör yapım hava araçları sadece hava aracı kategorisine göre 2/6/2017 tarihli ve 30084 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Pilot Lisans Yönetmeliğine uygun lisans almış yapımcısının hava aracı tip intibak veya farklılık eğitimi için kullanılabilir.

(4) Yapımcı dışında kalan şahıslar ancak onay aşamasından sonra uçurulabilir. Uçuşa katılacak şahıslar hava aracının amatör yapım olduğu konusunda bilgilendirilir.

(5) Uçuş planında notlar kısmına amatör yapım hava aracı olduğu belirtilir ve her uçuşta kuleye bilgi verilir.

(6) Amatör yapım hava aracı ile VFR şartlarda uçuş yapılır. IFR şartlarda uçuş yapılabilmesi için hava aracının donanımın uygunluğu Genel Müdürlükçe onaylanır.

(7) IFR donanımının kurulumu ve bakımı yapımcı tarafından uygulanır. Bu konuda alınacak harici yardım %51 kuralının dışında tutulur.

Bakım ve tamirler

(1) Hava aracının uçuş emniyetinin sağlanması ve yıpranmasının kontrol altına alınması için bakım programı uygulanır. Amatör yapım hava aracı için yapımcı tarafından hazırlanan bakım programı Genel Müdürlükçe onaylanır.

(2) Bakım faaliyetlerinin yapımcı tarafından kayıt altına alınması ve düzenli aralıklarla yapılması koşuluyla bakım icrası için yetkili bakım personeli şartı aranmaz. Özel uçuş izni denetimlerinde ilgili bakım kayıtları Genel Müdürlük tarafından incelenir.

(3) Beklenmedik arızalar Genel Müdürlükçe onaylanan usullerle giderilir. Bu konu ile ilgili uyulması gereken kurallar bu Talimatın Ek-8’inde verilmiştir.

(4) Üretici tarafından imal edilmiş olan motor ve pervanenin yenileme süresi uzatma bakımları yetkili bakım personeli ya da onaylı bakım kuruluşları tarafından yapılır.

Özel uçuş izni ve uçuş koşulları onayı

(1) Amatör yapım hava aracı için Genel Müdürlükçe Özel Uçuş İzni Belgesi ve Uçuş Koşulları Onayı bir yıl süreyi aşmayacak şekilde düzenlenir. Özel Uçuş İzni Belgesi ile ilgili kurallar Genel Müdürlük tarafından yayımlanan SHT-21 Talimatı Altbölüm P’de verilmektedir. Sözkonusu belgelerin geçerliliğinin kontrolü için Genel Müdürlük veya SHY-YDTGMK Yönetmeliği kapsamında yetkilendirilen kurum veya kuruluş tarafından her yıl inceleme/denetleme yapılır.

(2) Sözkonusu inceleme/denetleme esnasında hava aracı sahibi Genel Müdürlük veya SHY-YDTGMK Yönetmeliği kapsamında yetkilendirilen özel ve tüzel kişilere aşağıdaki bilgileri sunmak zorundadır;

a) Denetçi onaylı imalat tamamlama raporu,

b) Geçmiş bakım kayıtları,

c) Yapıldıysa değişiklik, tamir ve modifikasyon kayıtları,

ç) Uçuş öncesi ve sonrası yapılan kontrollerin kayıtları,

d) Bakım programı uygulama kayıtları,

e) Geçerli mali mesuliyet sigortası,

f) Yapıldıysa yayımlanmış zorunlu bültenlere dair uygulama kayıtları,

g) Denetçi ve Test Pilotu onaylı Test uçuşu raporu,

ğ) Aviyonik teçhizat test kayıtları,

h) Özel uçuş izni veya uçuş koşullarını etkileyen her türlü bilgi ve belge,

ı) Yapım, bakım ve uçuş ile ilgili tüm elkitapları.

(3) Genel Müdürlük tarafından hava aracına yapılacak fiziksel denetimde veya incelenen dokümanlarda uygunsuzluk tespit edilmesi halinde SHT-21 Talimatının Ek-1’inin 21.B.530 maddesi kapsamında özel uçuş izni belgesi ve uçuş koşulları onayı iptal edilebilir.

BEŞİNCİ BÖLÜM

Çeşitli ve Son Hükümler

İdari yaptırımlar

(1) Bu Talimatta belirtilen kurallara uymayan kuruluşa ve ilgili personele 2920 sayılı Kanunun 143 üncü maddesine göre işlem yapılır.

Geçiş süreci

(1) Bu Talimatın yayımlanmasından önce yapım sürecine başlanmış amatör hava aracı bu Talimatın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 12 ay içinde bu Talimat gerekliliklerini sağlar.

Yürürlükten kaldırılan mevzuat

(1) 9/4/2015 tarihli Amatör Yapım Hava Aracı Sertifikasyonu Talimatı yürürlükten kaldırılmıştır.

Yürürlük

(1) Bu Talimat yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme

(1) Bu Talimat hükümlerini Sivil Havacılık Genel Müdürü yürütür.