Seri No: 209 Gelir Vergisi Genel Tebliği

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununda 3946 sayılı Kanunla yapılan değişikliklerle, 1. 1. 1997 tarihinden itibaren elde edilen, 75 inci maddenin ikinci fıkrasının 5, 7, 12 ve 14 numaralı bentlerinde yazılı bulunan menkul sermaye iratlarının, belli bir tutarı aşması halinde yıllık beyanname ile beyan edilmesi mecburiyeti getirilmiştir.

Aynı Kanunun geçici 39 uncu maddesinin 5 numaralı bendi ile de yıllık beyanname ile beyanı gereken söz konusu gelirlerin, bu maddede belirlenen esaslar çerçevesinde Maliye Bakanlığınca hesaplanacak indirim oranının uygulanması suretiyle bulunacak kısmı, 31.12.1999 tarihine kadar vergiden istisna edilmiştir.

Yukarıda sözü edilen menkul sermaye iratlarının beyanı ve istisna uygulaması ile ilgili olarak aşağıdaki açıklamaların yapılması gerekli görülmüştür.

A) YILLIK GELİR VERGİSİ BEYANNAMESİ İLE BEYANI GEREKEN MENKUL SERMAYE İRATLARI

Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının 5, 7, 12 ve 14 numaralı bentlerinde sayılan ve belli bir tutarı aşması halinde yıllık gelir vergisi beyannamesi ite bildirilmesi gereken menkul sermaye iratları şunlardır:

• Her nevi tahvil faizleri ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Kamu Ortaklığı İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler,

• Mevduat faizleri,

• Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kâr payları, kâr ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kâr payları ve özel finans kurumlarınca kâr ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kâr payları,

• Repo kazançları.

Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının 6 numaralı bendinde yazılı alacak faizleri, tutarı ne olursa olsun öteden beri yıllık beyanname ile bildirilmektedir. 1. 1. 1997 tarihinden itibaren elde edilen alacak faizlerinin indirim oranının uygulanması suretiyle bulunacak kısmı 31. 12. 1999 tarihine kadar gelir vergisinden istisna olacaktır.

B) İNDİRİM ORANI:

Gelir Vergisi Kanununun geçici 39 uncu maddesinin 5 numaralı bendi uyarınca indirim oranı; Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre tespit edilmiş olan yeniden değerleme oranının, aynı dönemde bir yıl vadeli Devlet tahvili için uygulanan ortalama faiz oranına bölünmesi suretiyle Maliye Bakanlığınca hesaplanmaktadır.

Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre 1997 yılı için tespit edilen yeniden değerleme oram % 80. 4'tür. Aynı dönemde 1 yıl vadeli Devlet tahvili için uygulanan ortalama faiz oranı ise % 118. 9'dur.

Buna göre, 1997 yılı gelirlerine uygulanacak indirim oranı (% 80. 4 / % 118. 9 =) % 67. 6 olarak hesaplanmıştır.

Bu durumda, 1997 yılında elde edilen yukarıda sözü edilen menkul sermaye iratlarının toplam tutarının % 67. 6 oranının uygulanması suretiyle bulunacak kısmı gelir vergisinden istisna edilecek, kalan tutarın 1. milyar 500 milyon lirayı aşması halinde (alacak faizlerinde kalan tutar ne olursa olsun), bu gelirler yıllık beyanname ile beyan edilecektir.

1 milyar 500 milyon liralık beyanname verme sınırı, 4. 629. 630. 000 lira tutarındaki brüt menkul sermaye iradına karşılık gelmektedir. Bu nedenle, söz konusu menkul sermaye iratlarının indirim oranı uygulanmadan önceki brüt tutarının 4. 629. 630. 000 lira ve daha fazla olması halinde beyanname verilecek olup, bu tutarın altında kalanlar için beyanname verilmeyecektir.

C) İNDİRİM ORANI UYGULANACAK VE UYGULANMAYACAK OLAN GELİRLER

Tebliğin (A) bölümünde sayılan menkul sermaye iratlarının (alacak faizleri dahil) indirim oranı uygulanması suretiyle bulunacak kısmı gelir vergisinden istisnadır. Bu istisna Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının 5 numaralı bendinde yazılı menkul kıymetlerin alım-satımından doğan kazançlar hakkında da uygulanacaktır.

Geçici 39 uncu maddenin 5 numaralı bendinde, indirim oranının uygulanması suretiyle hesaplanan istisnanın, döviz cinsinden açılan hesaplara ödenen faiz ve kâr payları hakkında uygulanmaması öngörülmüştür. Bu çerçevede, döviz cinsinden açılan hesaplardan elde edilen faiz ve kâr paylarına istisna uygulanmayacak, T. C. Merkez Bankasınca belirlenen vade tarihindeki döviz alış kuru esas alınmak suretiyle hesaplanacak bu gelirlerin 1 milyar 500 milyon lirayı aşması halinde tamamı beyan edilecektir.

Ticari işletmelere dahil kazanç ve iratlar için indirim oranı uygulanması suretiyle istisna hesaplanması söz konusu değildir.

D) MENKUL SERMAYE İRATLARININ BEYANI VE YILLIK BEYANNAMEDE TOPLANMASI

Gelir Vergisi Kanununun 85 inci maddesinde, istisna hadleri içinde kalan kazanç ve iratlar hariç, gelir vergisinin konusuna giren her türlü kaynaklardan elde edilen kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verileceği ve bu kazanç ve iratların beyannamede toplanacağı belirtilmekle beraber, 86 ncı maddede belli şartlarla bazı kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verilmeyeceği ve bu kazanç ve iratların beyannamede toplanmayacağı öngörülmüştür. Söz konusu 86 ncı madde hükmü ve 1997 yılı gelirlerinin beyanında dikkate alınacak Bakanlar Kurulu kararlarına göre;

yabancı memleketlerde elde edilenler hariç olmak üzere, tam mükellefiyette vergiye tabi gelir sadece;

• Tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretlerden (birden fazla işverenden ücret alan ve ücretlerinin yıllık gayri safi tutarları toplamı 1 milyar 500 milyon lirayı aşan hizmet erbabının ücretleri hariç),

• Tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş bulunan ve gayri safi tutarları toplamı 1 milyar 500 milyon lirayı aşmayan, arızi serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ve vergi alacağı dahil olmak üzere kurumlardan elde edilen kâr paylarından,

• Götürü usulde vergilendirilen ücretler, ticari ve mesleki kazançlardan,

• Yukarıda sayılan kazanç ve iratların birkaçı veya tamamından ibaret ise gelir toplanmayacak ve yıllık beyanname verilmeyecektir.

Buna göre, Tebliğin (A) bölümünde sayılan menkul sermaye iratlarına % 67. 6 oranının uygulanması suretiyle bulunacak kısım gelir vergisinden istisna edilecek, kalan tutarın 1 milyar 500 milyon lirayı aşmaması halinde toplama yapılmayacak ve yıllık beyanname verilmeyecektir.

Getir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının 6 numaralı bendinde yazılı alacak faizlerine yukarıda sözü edilen indirim oranı uygulanacak, ancak alacak faizleri tevkif yoluyla vergilenmediğinden kalan tutarın 1 milyar 500 milyon lirayı geçip geçmediğine bakılmaksızın beyanname verilecektir.

Ticari, zirai (götürü gider usulüne göre tespit edilen zirai kazançlar için beyanname verenler hariç) veya mesleki kazançlarını yıllık beyanname ile bildirmek mecburiyetinde olanlar yukarıda sözü edilen ihtiyari toplama hakkından yararlanamayacaklarından Gelir Vergisi Kanununun 67 nci maddesi hükmü uyarınca tüm gelirlerini beyannameye dahil etmek zorundadırlar.

E) KONUYA İLİŞKİN ÖRNEKLER:

ÖRNEK 1

Gerçek kişi (A) 1997 yılında 1. 500. 000. 000 lira mevduat faizi ve 2. 400. 000. 000 lira repo kazancı olmak üzere toplam 3. 900. 000. 000 lira menkul sermaye iradı elde etmiştir. Elde edilen mevduat faizinden 180. 000. 000 lira ödeme sırasında gelir vergisi tevkifatı yapılmış, repo kazançlarından ise oran (0) olduğundan tevkifat yapılmamıştır.

Bay (A) nın elde ettiği gelirin indirim oranının uygulanması suretiyle bulunacak (3. 900. 000. 000 x % 67. 6 =) 2. 636. 400. 000 liralık kısmı istisna edilecek, kalan (3. 900. 000. 000 -2. 636. 400. 000 =) 1. 263. 600. 000 lira, 1997 yılı için belirlenen ihtiyari toplama ve beyana ilişkin 1. 500. 000. 000 liralık haddin altında kaldığından beyan edilmeyecektir. Bu durumda, beyanname verilmeyecek olup, tevkif yoluyla alman vergiler nihai vergi olacaktır.

ÖRNEK 2

Gerçek kişi (B) 1997 yılında 2. 000. 000. 000 lira mevduat faiz geliri, 3. 000. 000. 000 lira Devlet tahvili faiz geliri ve 4. 000. 000. 000 lira da repo kazancı olmak üzere toplam 9. 000.000.000 lira menkul sermaye iradı elde etmiştir. Mevduat faizinden 240. 000. 000 lira, Devlet tahvili faizinden 360. 000. 000 lira gelir vergisi tevkifatı yapılmış, repo kazançlarından ise oran (0) olduğundan tevkifat yapılmamıştır.

Bayan (B) elde ettiği gelirin (9. 000. 000. 000 x % 67. 6 =) 6. 084. 000. 000 liralık kısmını istisna olarak dikkate alacak, katan 2. 916. 000. 000 lira 1997 yılı için belirlenen 1. 500. 000. 000 liralık haddi aştığından yıllık beyanname ile beyan edilecektir. Beyan edilen tutar üzerinden hesaplanan gelir vergisinden tevkif yoluyla alınan 600. 000. 000 lira mahsup edilecektir.

ÖRNEK 3

İstanbul İlinde altın ticareti ile uğraşan ve birinci sınıf tacir olan Bay (C)'nin 1997 yılına ilişkin ticari kazancı 2. 500. 000. 000 liradır. Bay (C)’nin ayrıca ticari işletmesine dahil olmayan 2. 000. 000. 000 lira tutarında mevduat faiz geliri bulunmaktadır. Elde edilen mevduat faizinden ödeme sırasında 240. 000. 000 lira gelir vergisi tevkifatı yapılmıştır.

Bay (C)'nin ticari kazancı hayat standardı esasına göre tespit edilen tutardan daha yüksek olduğundan beyanı esas alınacaktır. Ticari işletmeye dahil olmayan mevduat faizi gelirine indirim oranı uygulanacağından (2. 000. 000. 000 x % 67. 6 =) 1 352. 000. 000 lira istisna edilecek, kalan (2. 000. 000. 000 - 1. 352. 000. 000 =) 648. 000. 000 lira beyan edilecektir.

Bu durumda toplam beyan edilecek gelir (2. 500. 000. 000 + 648. 000. 000 =)

3. 148. 000. 000 lira olup bu tutarın vergisi ise 1. 084. 200. 000 lira olmaktadır. Ödenecek vergi tutarı, tevkif yoluyla alınan verginin mahsubundan sonra (1. 084. 200. 000 - 240. 000. 000 =) 844. 200. 000 liradır.

ÖRNEK 4

Ücretli olarak çalışan Bay (D)'nin 1997 yılına ilişkin ücret geliri 1. 600. 000. 000 liradır. Bay (D) aynı yıl içinde 1. 800. 000. 000 lira mevduat faizi elde etmiştir. Ücret geliri tek işverenden alınmış olup, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiştir. Mevduat faiz geliri üzerinden de 216. 000. 000 lira gelir vergisi tevkifatı yapılmıştır.

Bay (D) nin elde ettiği faiz gelirinin (1. 800. 000. 000 x % 67. 6 =) 1. 216. 800. 000 lirası istisna edilecek, kalan (1. 800. 000 000 - 1. 216. 800. 000 =) 583. 200. 000 lira ihtiyari toplama ve beyana ilişkin 1. 500. 000. 000 liralık haddin altında kaldığından, ayrıca tek işverenden alınan ücretle ilgili olarak herhangi bir tutar sınırlaması söz konusu olmadığından Bay (D), bu gelirleri için beyanname vermeyecektir.

ÖRNEK 5

Bayan (E)’nin 1997 yılında elde ettiği kazanç ve iratlarının gayrisafi tutarları aşağıdaki gibidir:

Bayan (E)'nin elde ettiği gayrimenkul sermaye iradı vergi tevkifatına tabi tutulmuş, alacak faizi ise tevkifata tabı olmadığından tevkifat yapılmamıştır. Gayrimenkul sermaye iradı tutarından (800. 000. 000 x % 20 =) 160. 000. 000 lira. Devlet tahvili ve mevduat faizlerinden ise (4. 000. 000 000 x % 12 =) 480. 000. 000 lira gelir vergisi tevkifatı yapılmıştır.

Örnekteki mükellef, vergisi tevkif yoluyla alınmamış alacak faizi dolayısıyla beyanname vermek zorundadır Menkul sermaye iratlarına indirim oranının uygulanması suretiyle bulunacak (4. 100. 000. 000 x % 67. 6 =) 2. 771. 600. 000 liralık istisnadan sonra kalan (4. 100. 000. 000 - 2. 771. 600. 000 =) 1. 328. 400.000 lira ile 800. 000. 000 liralık gayrimenkul sermaye iradının toplamı 1. 500. 000. 000 lirayı aştığından, mükellef ihtiyari toplamadan yararlanamayacak ve tüm kazançlarını beyannameye dahil edecektir.

Bu durumda, mükellefin beyanı aşağıdaki gibi olacaktır:

Bayan (E), 40. 060. 000 lira tutarındaki iadesi gereken gelir vergisini varsa diğer vergi borçlarına mahsup edecek veya iade alacaktır.

ÖRNEK 6

Gerçek kişi (F) 1997 yılında sahibi olduğu döviz tevdiat hesabından 17. 000 ABD Doları faiz geliri elde etmiştir Merkez Bankasınca belirlenen vade tarihindeki döviz alış kuru 200. 000 TL. dır. Faiz tutarı üzerinden (17. 000 ABD Doları x % 12 =) 2. 040 ABD Doları gelir vergisi tevkifatı yapılmıştır.

Bu verilere göre Bay (F), gelirin elde edildiği tarih itibariyle T. C. Merkez Bankasınca belirlenen döviz alış kurunu kullanmak suretiyle elde ettiği gelir tutarını 17. 000 ABD Doları x 200. 000 TL = 3. 400. 000. 000 lira olarak hesaplayacaktır Döviz cinsinden açılan hesaplara ödenen faizler için herhangi bir istisna öngörülmediğinden ve elde edilen gelir 1. 500. 000. 000 liralık haddi aştığından tamamı beyan edilecektir. Bu tutarın vergisi 1. 185. 000. 000 lira olup, ödenecek gelir vergisi, tevkif yoluyla alınan (2. 040 ABD Doları x 200. 000 TL. =) 408. 000. 000 lira verginin mahsubundan sonra kalan (1. 185. 000. 000-408. 000. 000=) 777. 000. 000 liradır.

ÖRNEK 7

Bay (G) 1997 yılında 1. 000 000. 000 lira mevduat faizi, 2. 000. 000. 000'lira repo kazancı ve 1. 200. 000. 000 lira döviz tevdiat hesabı faizi olmak üzere toplam 4.200.000. 000 lira menkul sermaye iradı elde etmiştir.

Mevduat faizinden 120. 000. 000 lira, döviz tevdiat hesabına ilişkin faiz gelirinden 144. 000. 000 lira gelir vergisi tevkifatı yapılmış, repo kazancından ise oran (D) olduğundan tevkifat yapılmamıştır.

Döviz cinsinden açılan hesaplara ödenen faizler için herhangi bir istisna öngörülmediğinden 1. 200. 000. 000 liralık faiz gelirine indirim oranı uygulanmayacaktır.

Bay (G), elde ettiği mevduat faizi ile repo kazancının (3. 000. 000. 000 x % 67. 6 =) 2. 028. 000. 000 liralık kısmını istisna olarak dikkate alacak, kalan 972. 000. 000 lira ile döviz tevdiat hesabına ilişkin faiz tutarı 1. 200. 000. 000 liranın toplamı olan (972. 000. 000 + 1. 200. 000. 000 =) 2. 172. 000. 000 lira, 1997 yılı için belirlenen 1. 500. 000. 000 liralık haddi aştığından yıllık beyanname ile beyan edilecektir.

Beyan edilen tutar üzerinden hesaplanan gelir vergisi 693. 800. 000 lira olup, ödenecek vergi, tevkif yoluyla alınan vergilerin mahsubundan sonra (693. 800. 000 - 264. 000. 000 =) 429. 800. 000 liradır.

ÖRNEK 8

Emekli Sandığından emekli aylığı alan Bayan (H) nin 1997 yılındaki gelirleri 1. 600. 000. 000 lira emekli aylığı ile 5. 000. 000. 000 lira repo kazancından oluşmaktadır. Repo kazançları için 1997 yılındaki tevkifat oranı (0) olduğundan tevkifat yapılmamıştır.

Emekli aylığı, Gelir Vergisi Kanununun 23 üncü maddesinin 11 numaralı bendi ile gelir vergisinden istisna edilmiştir. İstisna hadleri içinde kalan kazanç ve iratlar ihtiyari toplama ve beyana ilişkin hesaplamalarda dikkate alınmamaktadır. Buna göre Bayan (H), elde ettiği repo kazancından indirim oranına isabet eden istisna tutarı olan (5. 000. 000. 000 x % 67. 6 =) 3. 380. 000. 000 lirayı düştükten sonra kalan (5. 000. 000. 000 - 3. 380. 000. 000 =)-1 620. 000. 000 lira, 1997 yılı için belirlenen ihtiyari toplama ve beyana ilişkin 1. 500. 000. 000 liralık haddi aştığından beyanname verecektir. Verilecek beyannamede yalnızca 1. 620. 000. 000 lira repo kazancı bildirilecek olup, emekli aylığı geliri beyannameye dahil edilmeyecektir.

ÖRNEK 9

Ankara ilinde konfeksiyonculuk yapan Bay (l)'nın 1997 yılına ilişkin ticari kazancı 1. 800. 000. 000 liradır. Bu tutarın 500. 000. 000 liralık kısmı işletme fonlarının değerlendirilmesinden elde edilmiş olan mevduat faizleridir. Elde edilen mevduat faizinden 60 000. 000 lira gelir vergisi tevkifatı yapılmıştır.

Bay (l)’nın elde ettiği mevduat faizi geliri ticari işletmesine dahil olduğundan indirim oranı uygulanmayacak olup, ticari kazanç hükümlerine göre vergilenecektir.

Bu durumda, beyan edilecek ticari kazanç 1. 800. 000. 000 lira olup, bu tutar hayat standardı esasına göre tespit edilen tutardan daha yüksek olduğundan beyana göre işlem yapılacaktır. Bu tutar üzerinden hesaplanan gelir vergisi 555. 000. 000 lira olup, tevkif yoluyla alınan verginin mahsubundan sonra kalan (555. 000. 000 - 60. 000. 000 =) 495. 000. 000 lira ödenecek vergi olmaktadır.

Tebliğ olunur.