EN
TR
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Bu Yönetmeliğin amacı; gıda ışınlama tesislerinin kurulması ile bu tesislere lisans verilmesini, gıda maddelerinin üretiminde kullanılan her türlü ham ve yardımcı maddeler ile mamul ve yarı mamul gıda maddelerinin tekniğine uygun olarak ışınlanmasını, ışınlanmış gıdaların tüketime arzı, denetlenme esas ve usullerini belirlemektir.
Kapsam
Bu Yönetmelik; gıda maddelerini ışınlama esas ve usulleri ile gıda ışınlama tesislerinin kuruluşları ve ışınlanmış gıdaların tüketimine ilişkin; lisans, izin, tescil, istihdam, kontrol, denetim, ithalat ve ihracata dair esas ve usulleri kapsar.
Hukuki dayanak
Bu Yönetmelik 560 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname'nin 4,5,6,7,12,13 ve 15 inci maddeleri ile 2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanununun 4 ve 10 uncu maddeleri hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Bu Yönetmelikte geçen;
Böceklenmeyi önlemek: Gıda maddelerinde bulunan böcek yumurta ve larvalarının canlılık ve üreme faaliyetlerinin yok edilmesi veya azaltılarak etkisiz hale getirilmesini,
Doz: Işınlanan gıdanın birim kütlesinde absorbladığı radyasyon enerjisinin miktarını,
Dozimetri: Doz ve doz hızının kGy/saat olarak standardize edilmiş metotlarla ölçülmesini,
Gıda ışınlama: Gıda maddesinin istenilen bir teknolojik amaca ve usulüne uygun olarak yeterli bir dozda ışınlanmasını,
Gıda ışınlama tesisi: Gıdanın uygun bir ışın kaynağıyla güvenli bir şekilde ışınlanması için tasarlanmış ve lisanslanarak tescil edilmiş kaynak, donanım ve çalışma sistemlerini içeren bina ve eklerini,
Işınlama lisansı: Işınlama tesisinin tasarım, inşa ve işletilmesi için Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun verdiği radyasyon güvenliği uygunluk onayını,
Kilo Gray (kGy): Işınlanan gıdanın 1 kg’ı başına absorblanan ortalama radyasyon enerjisinin kilojoul olarak miktarını,
MeV: Milyon elektron volt enerji birimini,
Mikrorganizma: Virüs, bakteri, fungus, ve paraziti,
Ortalama doz: Belli kütledeki gıdanın birim hacminde dozimetrelerin yerleştirildiği noktalardaki yerel yoğunluk ve absorblanan dozların ortalamasıyla bulunan absorblanan doz miktarını; yoğunlukça homojen gıdalarda absorblanan ortalama minimum ve maksimum dozların ortalamasını,
TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumunu
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Gıda Işınlama ve Radyasyon Güvenliği
Gıda ışınlama esasları
Gıdaların ışınlanması aşağıdaki esaslara göre yapılır.
a) Gıda ışınlama işlemi; gıdalarda bozulmaya sebep olan mikroorganizmalar ve biyokimyasal olayların miktar ve faaliyetlerinin engellenmesi, azaltılması, yok edilmesi, gıdaların raf ömürlerinin uzatılması, olgunlaşma süresinin kontrolü veya müteakip işlemlerdeki istenen değişiklikleri sağlamak amaçlarından biri veya birkaçı için belirlenmiş ışınlama dozunda, uygun teknolojik ve hijyenik koşullarda yapılır.
b) Işınlanacak gıda ve ambalaj materyali, 16/11/1997 tarihli ve 23172 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’nin hükümlerine uygun olması gerekir.
c) Bozulmuş gıdalar insan tüketimine sunulmak üzere ışınlanamaz.
d) Işınlama işlemi öncesinde, işlem sırasında ve sonrasında Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğinde belirtilen genel hijyen kurallarına uyulur. İşyeri yetkilisi ve /veya sorumlusu 9/6/1998 tarihli ve 23367 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeliğin işyeri sorumlulukları ile ilgili hükümlerini yerine getirir.
e) Gıda ışınlamada kullanılacak ışınlama dozu, gıdanın özelliklerine ve istenen doz aralığına uygun uluslararası kabul edilebilir dozimetri yöntemleriyle gıdanın belli hacim biriminde absorblanan ortalama doz ölçülerek belirlenir.
f) Bu Yönetmeliğe tabi olarak kurulan tesisler radyasyon güvenliği açısından 24/7/1985 tarihli ve 85/9727 sayılı Radyasyon Güvenliği Tüzüğü hükümlerine uymakla yükümlüdürler.
Işınlama Dozu
Gıda maddelerine uygulanacak ortalama ışınlama dozu, gıdanın özellikleri itibarıyla girdiği bir gıda grubuna uygun doz sınırları içerisinde istenen teknolojik amaca göre seçilir. Gıda gruplarına göre izin verilen ortalama doz üst sınırları Ek-1 de verilmiştir.
Yeniden ışınlama
Nem oranı düşük hububat, bakliyat, kurutulmuş gıdalar ve benzeri gıdalarda ışınlama sonrası, böceklenme ve bulaşmaları azaltmak veya yok etmek amacıyla gerek görülmesi halinde tekrar ışınlama yapılır. Yeniden ışınlama; 1 kGy civarında düşük dozlarda ışınlanmış maddelerden hazırlanmış gıdalarda başka bir teknolojik amaç için ve/veya bileşiminde % 5’ten daha az ışınlanmış katkı maddesi içeren gıdalarda 6 ncı maddeye uygun olarak yapılır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Gıda Işınlamada Kullanılacak Işın Kaynakları, Gıda Işınlama Tesisleri ve İstihdam, Lisans, İzin ve Tescil
Işın kaynakları
Gıda ışınlama işlemlerinde aşağıdaki ışın tipleri kullanılır;
a) Kapalı Kobalt- 60 ( Co-60 ) ve Sezyum- 137 ( Cs- 137) radyonüklit kaynaklarından yayılan gama ışınları,
b) 5 MeV ve daha düşük enerjide çalışan makine kaynaklarından üretilen X- ışınları,
c) 10 MeV ve daha düşük enerjide çalışan makine kaynaklarından üretilen elektronlar.
Işınlama tesisleri ve istihdam
Gıda ışınlama tesisleri 8 inci maddedeki ışın kaynaklarından birini kullanarak, bu işin gerektirdiği teknolojik donanımla, radyasyon güvenliği ve hijyenik koşullara uygun olarak inşa edilmiş olması gerekir. Gıda ışınlama tesislerinde;
a) Gıda ışınlama konusunda eğitimi TAEK tarafından onaylanmış yeterli sayıda kişilerin istihdamı,
b) Gıda ışınlama sırasındaki tüm işlem kontrol parametreleriyle dozimetrik ölçüm kayıtlarının tutulması ve muhafazası,
zorunludur.
Lisans, izin ve tescil
Gıda ışınlama tesisi kurmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler aşağıdaki işlemleri yaparlar;
a) Radyasyon Güvenliği Tüzüğüne dayanılarak çıkarılan 18/6/1994 tarihli ve 21964 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gama ve Elektron Demeti Işınlama Tesislerinin Güvenliği Yönetmeliğine göre TAEK’den gıda ışınlama tesisi kurmak ve işletmek için lisans alır.
b) Bu tesis üretime geçmeden önce 10/7/1996 tarihli ve 22692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gıdaların Üretim ve Satış yerleri Hakkındaki Yönetmeli’ğin ilgili hükümlerine göre Sağlık Bakanlığı’ndan çalışma izni alır ve Sağlık Bakanlığı'nın düzenleyeceği gıda işyeri siciline kaydolur.
c) Alınan lisans belgesi ve çalışma izniyle birlikte tesiste kullanılacak alet ve ekipmanların isimlerini, radyasyon tipini ve dozimetri metodunu içeren bir dosya ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na gıda ışınlama izni için başvurur.
Başvuru dosyası, Tarım ve Köyişleri Bakanlığından 3 ve TAEK’den 3 olmak üzere 6 uzman kişiden teşekkül edecek bir komisyon tarafından incelemeye alınır, inceleme sonucu uygun bulunan tesise izin verilerek tescil edilir.
Tescil edilen tesiste ışınlanacak olan gıda maddeleri 9/6/1998 tarihli ve 23367 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeli’ğin ilgili hükümlerine göre Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’ndan üretim izni alınmış olan gıdalar olması gerekir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Işınlanmış Gıdaların Kalite Temin ve Belgelenmesi
Kalite temini
Kalite temini için;
a) Gıdanın ışınlandığı koşulların gerekli esas, usul ve amaçlara uygun olmasını ayarlayan proses kontrol sistemi ve kontrol değerlerinin belgesi ve kayıtlarının tutulması,
b) Işınlanmış gıda ve ambalaj materyalinin Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine uygun olması,
c) Işınlanacak gıdanın kalitesi ve proses icapları, ışınlama öncesinde, ışınlama sırasında ve ışınlama sonrasında istenilen teknolojik amacı sağlaması,
d) Dozimetri uygulamasının uluslararası standartlara uygun olması,
gerekir.
Belgeleme
Işınlanan her bir parti gıda için en az iki kontrol dönemi saklanacak bir kayıt bulundurulur. Bu kayıtta;
a) İşlemin parti numarası,
b) Işınlama tarihi,
c) Işınlanmış gıdanın miktar ve tipi,
d) Işınlama sırasında kullanılan ambalaj materyali ve şekli,
e) Işınlama sırasında ölçülen minimum ve maksimum doz oranları, ortalama doz ve diğer proses kontrol değerleri,
f) Işınlama sırasında gözlenen normal proses koşullarından sapmalar,
belirtilir.
Etiketleme
16/11/1997 tarihli ve 23172 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’nin 9 uncu bölümünde yer alan bilgilere ilaveten etikette;
a) Işınlanmış gıdalar için, önceden paketlenmiş olsun veya olmasın, düzenlenecek nakliye belgelerinde ışınlama yapmasına izin verilen tesisin adı, ışınlama tarihi, ışınlama dozu ve parti numarası,
b) Işınlanmış ve tüketime hazır olarak ambalajlanmış gıda ambalajı üzerinde gıdanın isminin yanında yazı ve Ek-2’de verilen şekildeki yeşil renkli, uluslararası gıda ışınlama sembolü ile ışınlandığı,
c) Gıda bileşenlerinden birisi ham veya çiğ iken ışınlanmış ise bileşim listesinde bu bileşenin hangi dozda ışınlandığı,
d) (a) ve (b) bentlerindeki bilgilere göre yığın taşıyıcılardaki taşıma belgelerinde ışınlanmış gıda olduğu,
e) Gıdaların ışınlanıp ışınlanmadığının tespiti amacıyla ışınlanacak gıdaların üstüne ışınlamayla renk değiştiren bir indikatör yapıştırılması,
hususlarının yer alması zorunludur.
Depolama
Gıda ışınlama tesislerinde depolanan ışınlanacak ve ışınlanmış gıdalar ayrı yerlerde tekniğine uygun olarak depolanır.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
Işınlanmış gıdaların teşhisi ve ışınlama dozu tespiti
Bir gıdanın ışınlanıp ışınlanmadığının ve uygulanan ışınlama dozunun tespiti uluslararası kabul görmüş analiz metotlarına göre TAEK laboratuvarlarında veya TAEK, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı’nın müştereken belirleyeceği laboratuvarda yapılır.
Işınlanmış gıdaların tüketimi, ithalatı ve ihracatı
Işınlanmış gıdaların tüketimi, ihracat ve ithalat kontrolleri sırasında 9/6/1998 tarihli ve 23367 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmelik hükümlerine göre uygulama yapılır.
Denetim ve yaptırımlar
Gıda ışınlama tesislerinin radyasyon güvenliği ve ışınlama proses kontrolü TAEK tarafından, 560 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 4 ve 10 uncu maddeler kapsamındaki kontroller Sağlık Bakanlığı tarafından; 5, 7 ,9 ve 18 inci maddeler kapsamındaki kontroller Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yapılır.
Yürürlük
Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Bu Yönetmelik hükümlerini Tarım ve Köyişleri Bakanı, Sağlık Bakanı ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başkanı yürütür.
