Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği

I. YÖNETMELİĞİN KAPSAMI

Kapsam

Bu Yönetmelik elektrik iç tesislerinin kurulmasına ve işletilmesine dair hükümleri kapsar; elektrik enerjisinin üretilmesine ve dağıtılmasına dair yapı içindeki tesisleri kapsamaz.

Aşağıdaki elektrik tesisleri, elektrik iç tesisi sayılır.

a)Sürekli elektrik tesisleri

Sürekli elektrik tesisleri, yapıların ya da yapı kümelerinin içinde, bitişiğinde ya da bu yapılara ek olarak bunların dışında sürekli kullanılmak için kurulan asansör tesisleri dışındaki alçak gerilimli her türlü tesislerdir. Yapıların iç aydınlatma, kuvvet, çağırma, alarm, arama, yıldırımlık, akü, doğrultmaç (redresör), hoparlör, anten, telefon ve televizyon tesisleriyle bu yapıların bahçe aydınlatma tesisleri ve yukarıda açıklanan tesislerin dışarıda kurulan bölümleri sürekli tesis sayılır.

b) Tesisi yaptıran kimsenin arazisiyle sınırlı bağımsız alçak gerilimli elektrik tesisleri

Bu tesisler yakınlıkları nedeniyle diğer elektrik tesislerinde herhangi bir karışıklık, ama ya da tehlike meydana getirmeyecek tesislerdir.

c) Geçici elektrik tesisleri

Geçici elektrik tesisleri yukarıda a) ve b) madde bölümlerinde açıklanan tesislere bağlanmış olan yapıların içinde ya da dışında, sürekli tesisin işletmeye açılmasına kadar kullanılmak için geçici olarak kurulan ve sürekli olarak kullanılmayan alçak gerilimli her türlü tesislerdir. Lunapark, panayır gibi gezici tesisler ve şantiyeler geçici tesis sayılır.

II. YÖNETMELİĞİN UYGULANMASI

Uygulama

a)Bu Yönetmelik

a. 1- Yeni kurulacak tesislerde,

a. 2 - Kurulu tesislerin tamamen değiştirilmesi durumunda,

a. 3 - Kurulu tesislerde açık ve belli olarak ölüm, yaralanma ve yangına neden olabilecek durumlarda,

a. 4 - Kurulu tesislerdeki bozukluk ya da değişikliğin yakındaki diğer tesislerde önemli karışıklık ya da tehlikeler doğurması durumunda,

a. 5 - Kurulu bir tesisin esasına etki etmeyecek biçimde yapılacak genişletmelerin, değişikliklerin ve onarmaların yalnızca bu bölümlerinde, uygulanır.

Kurulu tesislerin kesilmiş olan akımlarının yeniden verilmesi anında ya da işletme tarafından serbest olarak yapılacak muayene sonunda a. 3 ve a. 4'de açıklandığı gibi bozuk ve tehlikeli görülen tesislerin bu Yönetmelik hükümlerine göre bir ay içinde düzeltilmesi aboneye bildirilir. Tesis bu süre içinde düzeltilmemişse, işletme abonenin akımını keser. Bu bozukluk ve tehlikeli durum tesisin tümünde varsa, a. 2'de yer alan hükme göre işlem yapılır.

Akımın derhal kesilmesini gerektiren tehlikeli durumlarda bu süre verilmez.

b)Bu Yönetmeliğin herhangi bir maddesinin uygulanması mahalli şartlar nedeniyle zorluklar ya da teknik gelişmeyi önleyecek durumlar ortaya çıkarıma, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na yapılacak gerekçeli başvurma üzerine Bakanlık yalnızca o başvurma için site konusu maddenin uygulanmamasına izin verebilir.

III. TARİFELER

Tarifler

a) Tesislere ve şebekelere dair tarifler

a. 1 - Elektrik kuvvetli akım tesisleri:

İnsanlar ve eşyalar için bazı durumlarda (yaklaşma, dokunma vb. ) tehlikeli olan ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlıyan tesislerdir.

a. 2 - Elektrik zayıf akım tesisleri:

Normal durumlarda, insanlar ve eşyalar için tehlikeli olan akımların meydana gelemediği tesislerdir.

a. 3 - Şebeke:

Akım kaynağından tüketim araçlarının bağlantı ucuna kadar olan hava hatları ve kabloların tümüdür (Şekil-1).

Şekilden anlaşılacağı gibi şebeke, dağıtım şebekesi ve tüketici tesisinden meydana gelmektedir.

a. 4 - Dağıtım şebekesi:

Akım kaynağından tüketici tesisine kadar olan hava hatları ve kabloların tümüdür (Şekil-1).

a. 5 - Tüketici tesisi:

Yapı bağlantı kutusundan sonraki ya da bunun gerekli olmadığı yerlerde tüketim araçlarından önceki son dağıtım tablosunun çıkış uçlarından sonraki elektrik işletme araçlarının tümüdür (Şekil-1).

a. 6 - Yapı bağlantı hattı:

Dağıtım şebekesi ile yapı giriş hattı arasındaki bağlantı hattıdır.

a. 7 - Yapı giriş hatları:

Hava hatlarında, yapıya bağlı bir konsol ya da dam direğine konan hava hattı izolatörleri ile yapı bağlantı kutusu arasına çekilen hatlardır.

Yeraltı kablo şebekelerinde, bağlantı hattının yapıya girdiği nokta ile bağlantı kutusu arasındaki bağlantı kablosudur.

a. 8 - Ana kolon hattı:

İşletmeye ait besleme noktasından (ana buat) tüketicinin ilk dağıtım noktasına (ana tablo, sayaç) kadar olan besleme hattıdır.

a. 9 - Kolon hattı:

Tüketiciye ait ilk dağıtım noktası ile öteki dağıtım noktalan arasındaki ya da tablolar arasındaki hatlardır.

a. 10 - Linye hattı:

Dağıtım tablosundan son aydınlatma aygıtı (armatürü) ya da prizin bağlandığı kutuya (buat) kadar olan hatlardır.

a. 11 - Sorti hattı:

Linye hattı ile aydınlatma aygıtı ya da priz arasındaki bağlantı hattıdır.

a. 12 - Yapı bağlantı kutusu:

Yapıların elektrik tesisini şebekeye bağlayan, sigortaların tesis edilmesini ve aynı zamanda genel elektrik şebekesinden tüketim tesisine elektrik enerjisi verilmesini sağlayan bir düzendir.

a. 13 - Yapı elektrik tesisleri:

Ev, ticarethane, büro vb. yerlerde yapılan ve toprağa karşı gerilimi 250 V'a kadar olan elektrik kuvvetli akım tesisleridir.

b) İşletme araçlarına dair tarifler:

b. 1 - Elektrik İşletme araçları (Kısaca İşletme araçları):

Tüm olarak ya da ayrı bölümler halinde elektrik enerjisinin kullanılmasını sağlayan araçlardır.

b. 2 - Elektrik tüketim araçları (Kısaca tüketim araçları ya da tüketiciler);

Elektrik enerjisini, elektriksel olmayan başka bir enerjiye çeviren ya da haberleşmede kullanılan elektrik işletme araçlarıdır.

b. 3 - Aşırı akım koruma aygıtları:

Elektrik akımını, öngörülen bir sınır değeri aşması durumunda kendiliğinden kesen aygıt ve düzenlerdir. Bunlar,

-Eriyen telli sigortalar ile,

-Aşırı akım koruma anahtarları (otomatik sigorta, motor koruma anahtarları gibi),

olmak üzere iki bölüme ayrılır.

b. 4 - Nemli yer iletkenleri:

Nemli, ıslak yerlerde ve açık havada kullanılmaya elverişli iletkenlerdir.

c)iletkenlere ve iletken bölümlere dair tarifler:

c. 1 - Faz iletkeni:

Akım kaynaklarını tüketicilere bağlayan fakat orta noktadan ya da yıldız noktasından çıkmayan iletkenlerdir.

c. 2 - Orta iletken:

-Bir doğru akım sisteminin ya da bir fazla alternatif akım sisteminin orta noktasından, örneğin üç iletkenli bir sistemin orta noktasından çıkan iletkenlerle;

- Çok fazlı bir sistemin, örneğin üç fazlı bir sistemin yıldız noktasından çıkan iletkenlerdir.

Son durumdaki orta iletkene yıldız noktası iletkeni ya da nötr iletkeni denir.

c. 3 - Koruma iletkeni:

İşletme araçlarının gövdesini

-Koruma topraklama sisteminde topraklayıcıya ya da su borusu şebekesine,

-Sıfırlama sisteminde sıfır iletkenine,

-Koruma hattı sisteminde birbirlerine ve topraklayıcıya,

-Hata gerilimi koruma bağlaması sisteminde hata gerilimi koruma anahtarına,

-Hata akımı koruma bağlaması sisteminde topraklayıcıya, bağlayan iletkenlerdir.

Sıfırlama sisteminde sıfır iletkeni de koruma iletkenidir.

c. 4 - Sıfır iletkeni:

Doğrudan doğruya topraklanmış bir iletken olup genellikle sıfırlamada koruma iletkeni olarak kullanılabilen orta iletkendir. Sıfır iletkeninin kesinlikle bir orta iletken olması gerekmez; özel durumlarda topraklanmış bir faz iletkeni de sıfır iletkeni olarak kullanılabilir.

c. 5 - Aktif Bölümler:

İşletme araçlarının normal işletme şartlarında gerilim altında bulunan iletkenleri ve iletken bölümleridir.

Orta iletkenler de aktif bölümlere girer, fakat sıfır iletkenleri ve bunlara iletken olarak bağlı bölümler aktif bölüm sayılmaz.

c. 6 - Gövde:

İşletme araçlarının her an dokunulabilen, aktif bölüm olmayan fakat bir arıza durumunda gerilim altına girebilen iletken bölümleridir.

d) Elektriksel değerlere ve bunlarla ilgili öteki terimlere dair tarifler:

d. 1 - Anma değerleri:

Anma gerilimi, anma akımı, anma gücü, anma frekansı gibi işletme araçları ile tesislerin boyutlandırılmasında temel alınan değerlerdir.

d. 2 - Gerilimler:

Aşağıda açıklanan gerilim değerleri için alternatif gerilimde etken değerler, doğru gerilimde ise aritmetik ortalama değerler göz önüne alınmalıdır.

i) Şebeke anma gerilimi:

Şebekeyi adlandıran ve belirli şebeke işletme karakteristikleri için referans gösterilen gerilimdir.

ii) Şebeke en yüksek gerilimi:

Normal işletme şartları altında şebekenin herhangi bir noktasında ve herhangi bir anda var olan gerilimin en yüksek değeridir.

Açıklama: Şebekedeki açma - kapama olayları ve gerilimlerdeki ani değişmelerden ileri gelen geçici gerilimler bu tarifin kapsamına girmez.

iii) Yalıtkanlık gerilimi:

Bir işletme aracının yalıtkanının boyutlandırılmasında temel alınan standart gerilimdir.

iv) İşletme gerilimi:

Bir işletme aracının ya da tesis bölümünün iletkenleri arasında işletme sırasında var olan gerilimdir.

v) Toprağa karşı gerilim:

Orta noktası ya da yıldız noktası topraklanmış olan şebekelerde bir faz iletkeninin bu noktaya karşı gerilimidir. Bu gerilim faz gerilimine eşittir. Bunun dışındaki şebekelerde, bir faz iletkeninin toprağa temas etmesi durumunda öteki faz iletkenleri ile toprak arasında meydana gelen gerilimdir. Arıza yerinde ark yoksa, bir fazın toprağa karşı gerilimi faz arası gerilimine eşittir.

vi) El ulaşma uzaklığı:

Normal olarak girilip çıkılan yerlerde insan elinin, yardımcı bir araç kullanmadan her yönde ulaşabileceği uzaklıklardır. Bu uzaklıklar, basılan yüzeyden başlıyarak yukarıya doğru 2, 5 m, aşağıya ve yanlara doğru 1, 25 m varsayılır.

vii) İşletme Yalıtkanlığı:

İşletme sırasında gerilim altında bulunan tesis bölümlerinin öğeleri arasında ve bunlarla gerilim altında bulunmayan iletken bölümler arasında yalıtkanlık gerilimi için öngörülen yalıtkanlıktır.

viii) Akım devresi:

Akım kaynağı ile tüketim aracı arasındaki kapalı akım yoludur.

e) Topraklamaya dair tarifler:

e. 1 - Toprak:

Yeryüzünün zemin (madde) ve yer olarak ifadesidir.

i) Zemin:

Toprağın humus, kil, kum, çakıl, taş gibi madde olarak ifadesidir.

ii) Yer:

Toprağın yeryüzündeki mahalli ifadesidir.

e. 2 - Referans toprağı;

Topraklayıcıdan yeterince uzak bulunan ve topraklama tesisinin etki alanı dışında kalan yeryüzü bölümüdür. Bu bölümde herhangi iki nokta arasında, topraklama akımının neden olduğu önemli bir gerilim meydana gelmez (Şekil -4 ve 5).

e. 3 - Topraklayıcı:

Toprağa gömülü ve onunla iletken bir bağlantısı olan iletken parçalardır (şerit topraklayıcı, çubuk topraklayıcı, levha topraklayım, metal su borusu şebekeleri). Bir topraklayıcıya bağlanan çıplak topraklama iletkeninin toprak içinde kalan bölümü topraklayıcının bir parçası sayılır.

e. 4 - Topraklama iletkeni;

Topraklanacak bir tesis bölümünü topraklayıcıya bağlayan toprağın dışında ya da yalıtılmış olarak toprağın içinde çekilmiş bir iletkendir.

e. 5 - Topraklama barası:

Birden fazla topraklama iletkeninin bağlandığı bir topraklama iletkenidir.

e. 6 - Topraklama tesisi:

Birbirlerine iletken olarak bağlanan topraklayıcılarla topraklama iletkenleri ve varsa topraklama baralarının tümüdür.

e. 7 - Topraklamak:

İşletme akım devresinin bir noktasını ya da bu devreye ait olmayan iletken bir bölümü, topraklama tesisi aracılığı ile toprağa bağlamaktır.

e. 8 - Özgül toprak direnci:

Toprağın özgül elektrik direncidir. Bu direnç, genellikle Ω m^2/m=Ωm olarak verilir ve kenar uzunluğu 1 m olan bir toprak küpün karşılıklı iki yüzeyi arasındaki direnci gösterir.

e. 9 - Yayılma direnci:

Bir topraklayıcının ya da topraklama tesisinin yayılma direnci, topraklayıcı ya da topraklama tesisi ile referans toprağı arasındaki zeminin direncidir.

e. 10 - Topraklama direnci:

Topraklayıcının yayılma direnci ile topraklama iletkeninin direncinin toplamıdır.

e. 11 - Toplam topraklama direnci:

Birlikte çalışan tüm topraklama tesislerinin, bir yerde ölçülebilen topraklama direncidir.

e. 12 - Topraklama:

Topraklanacak iletken bölümlerle toprak arasında topraklama tesisi aracılığı ile yapılan iletken bağlantıdır.

Topraklama iletkeni üzerine aşırı gerilim koruma aygıtları ya da atlama aralıkları konursa, bu şekildeki topraklamalara «açık topraklama» denir.

e. 13 - İşletme topraklaması:

Aktif bölümlerin ve sıfır iletkeninin topraklanmasıdır.

İşletme topraklaması iki şekilde yapılabilir.

-Dirençsiz işletme topraklaması:

Topraklama devresine bir direnç koymadan, doğrudan doğruya yapılan topraklamadır. Bu durumda topraklama devresinin direnci yalnızca topraklama direncinden meydana gelir.

-Dirençli işletme topraklaması:

Omik, endüktif ya da kapasitif bir direnç üzerinden yapılan topraklamadır. Açık topraklamalar, işletme topraklaması sayılmaz.

e. 14 - Koruma topraklaması:

(h. 4’e bakınız. )

e. 15 - Potansiyel düzenleyici topraklayıcı (kısaca düzenleyici topraklayıcı): Bir topraklama tesisinde potansiyel dağılımını düzenlemeye yarayan topraklayıcıdır.

e. 16 - Potansiyel dağılımının düzenlenmesi (kısaca potansiyel düzenlenmesi):

Bir topraklama tesisinin potansiyel dağılımının düzenlenmesi, adım ve dokunma gerilimlerini azaltmak için potansiyel düzenleyici topraklayıcıları özel bir şekilde yerleştirerek potansiyel dağılımına etki etmektir (Şekil: 1-2).

a Düzenleyici topraklayıcılar aynı derinlikte

b Düzenleyici topraklayıcılar gittikçe artan derinlikte

1 Düzenleyici topraklayıcı olmadan potansiyel dağılımı,

2 Düzenleyici topraklayın ile düzenlenmiş potansiyel dağılımı

U Gerilim

T Topraklayın

D1-D3 Direğin çevresini halka şeklinde saran ve direğe iletken olarak bağlanmış olan düzenleyici topraklayıcılar.

e. 17 - Potansiyel dengelemesi:

Örneğin koruma iletkenleri (sıfır iletkenleri) ile iletken boru hatları ve iletken yapı bölümleri arasında ya da bu boru hatları ile yapı bölümleri arasında potansiyel farklarının ortadan kaldırılmasıdır.

e. 18 - Potansiyel dengeleme hattı:

Potansiyel dengelemesini sağlamak amacı ile kullanılan elektriksel bakımdan iletken bağlantı hatlarıdır.

e. 19 - Su borusu şebekesi:

Özellikle yer altına gömülmüş bulunan su tüketici boruları dışındaki, dallı ya da gözlü metal ana su boruları, besleme su boruları ve bağlantı su boruları ile sayaçlar ve vanalardan meydana gelen boru sisteminin tümüdür.

e. 20 - Su tüketici boruları:

Su sayaçları ya da vana düzenlerinden sonra su akış yönünde görülen metal borulardır.

f) Kapalı yer çeşitlerine dair tarifler:

Kapalı yerler, ancak yersel durumları ve işletme şartları doğru olarak bilindiğinde aşağıda yazılı yer çeşitlerinden birine sokulabilirler. Örneğin kapalı bir yerin yalnız bir bölümünde fazla nem meydana gelmekle birlikte öteki bölümleri iyi bir havalandırma ile kuru tutulabildiğinde bu yerin tümünün nemli yer sayılması gerekmez.

f. 1 - Elektrik İşletme yerleri:

Esas olarak elektrik tesislerinin işletilmesine ait yerler olup buralara yalnız ilgili işletme personeli girebilir. Örneğin bağlama tesisi bölümleri, kumanda yapıları ayrılmış bölmelerdeki dağıtım tesisleri, ayrılmış elektrik deney yerleri ve laboratuvarlar, makineleri yalnızca yetkili personeli tarafından kullanılabilen santral makine daireleri ve benzeri yerler bu gruba girer.

f. 2 - Kilitli elektrik işletme yerleri:

Yalnız elektrik tesislerinin işletilmesine yarayan ve kilit altında tutulan yerlerdir. Kilit ancak görevliler tarafından açılabilir. Bu yerlere yalnız yetkililerin girmesine izin verilir.

Örneğin kilitli bağlama ve dağıtma tesisleri, saç mahfazalı ya da yapı tipindeki tesisler içinde bulunan hücreler, transformatör hücreleri, direk tipi transformatör postaları ve asansörlerin makine daireleri bu gruba girer.

f.3 - Kuru yerler:

Normal olarak yoğuşma suyunun meydana gelmediği ve havanın su buharı ile doymadığı yerlerdir.

Örneğin konutların oturma odaları ve salonları ile otel odaları ve bürolar bu gruba girer. Bunlardan başka ticarethane bölmeleri, satış bölümleri, tavan araları, merdiven bölmeleri, ısıtılan ve havalandırılabilen bodrumlar da bu gruba sokulabilir.

Konutlardaki mutfaklar ile konut ve otellerdeki banyo dairelerinin küvet bölmesinin dışında kalan ve zaman zaman nemlenen yerler tesis olarak kuru yer sayılır.

f. 4 - Nemli ve ıslak yerler:

İşletme araçları güvenliğinin nem, yoğunlaşma suyu, kimyasal ya da benzer etkilerle azalabileceği yerlerdir.

Örneğin büyük mutfaklar, bulaşık yıkama yerleri, fırınların hamur hazırlama yerleri, soğuk hava depolan, su pompa daireleri, ısıtılmayan ya da havalandırılmayan bodrumlar, konut ve otellerdeki banyo dairelerinde küvet bulunan bölmeler ve kazan daireleri gibi yerler bu gruba girer.

Tabanları duvarları, hatta donanımları temizlik amacı ile hortumla yıkanan nemli ve ıslak yerler için örnekler;

Bira ve şarap mahzenleri, ıslak olan atelyeler, araba yıkama yerleri, çamaşırhaneler, ayrıca banyolar, hamamlar ve duş köşeleri, galvanik işletmeler vb. yerler.

f. 5 - Yangın tehlikesi olan yerler:

Tehlikeli olabilecek orandaki kolay tutuşabilen maddelerin, elektrik işletme araçlarına bunlarda meydana gelen yüksek sıcaklık ya da arklar nedeniyle tutuşabilecek kadar yakın bulunma tehlikesi olan yerlerdir.

Örneğin kâğıt, tekstil ve kereste fabrikalarının işletme ve kurutma daireleri, ambarları ya da bunların bazı bölümleri ve açıkta bulunan bu şekildeki yerler, kuru ot, saman, keten ve kenevir ambarları bu gruba girer.

Ayrıca motorları karbüratörlü olan araçların garajları ve bunların ek bölmeleri ile kalorifer tesislerindeki yağ yakma tesisleri de yangın tehlikesi olan yerlere girer.

f. 6 - Kolay tutuşabilen katı maddelerin bulunduğu yerler:

Bir kibrit alevine 10 saniye süre ile tutulduktan sonra kendiliğinden yanması süren ya da için için yanan katı maddelerdir. Kuru ot, saman, saman tozu, odun talaşı, magnezyum talaşı, çeltik sapı ve kabukları, sıkışık olmayan kâğıt, pamuk ya da selüloz lifleri bu gruba girer.

f. 7 - Patlama tehlikesi olan yerler:

Mahalli durumlara ve işletme şartlarına göre hava ile patlayıcı karışımlar meydana getiren gaz, buhar, buğu ya da tozların tehlike yaratacak oranda toplanabildikleri yerlerdir.

Aseton, asetilen, etil alkol, amonyak, benzin, benzol, bütan, dizel yağı, ısıtma yağlan, metan, naftalin, sülfirik asit, havagazı, hidrojen vb. gibi yanabilen gaz ve buharlar meydana getiren maddeler ile kükürt, fosfor, grafit, magnezyum, çinko, naftalin, polivinil klorid, kauçuk, pamuk tozu, sert ve iğne yapraklı ağaçlar, tütün, linyit, kok, odun kömürü vb. gibi yanabilen sanayi tozlarını meydana getiren maddelerin işlenmesi, kurutulması ve ambarlanmasına yarayan bölmeler ile kapalı yerler ya da bunların bir bölümü ile depolar, aygıtlar ve açık havadaki tesisler patlama tehlikesi olan yerler sayılır.

f. 8 - İnşaat şantiyelerinin elektrik tesisleri:

İnşaat şantiyeleri ile çelik-yapı montaj işlerinde kullanılan elektrik tesisleridir.

Genişletme, değiştirme, onarım ve yıkama amacı ile yapılan inşaat işlerinin yerleri de inşaat şantiyesi sayılır.

Yalnız el lambalarının, lehim havyalarının, kaynak aygıtlarının ve elektrikli matkaplar, taşlama ve parlatma makineleri ile elektrikli aygıtların ayrı ayrı kullanıldığı iş yerleri inşaat şantiyesi sayılmaz.

f. 9 - Tarım işletme yerleri:

Tarım işleri ve benzeri amaçlarla kullanılan ve nem, toz, kimyasal olarak kuvvetle etki eden buhar, asit ya da tuzların elektrik işletme araçlarının yalıtkanları üzerine etki etmesi yüzünden insanlar, hatta büyük baş hayvanlar için kaza tehlikesi olan ya da kolay tutuşabilen maddelerin bulunması nedeniyle yangın tehlikesi olan yerlerdir.

Bu işletmelerde bulunan konutların tesisleri bu tarifin kapsamına girmez.

At, sığır, koyun ve domuz gibi hayvanlar büyük baş hayvan sayılır.

Tarımsal işletme yerlerinden:

-Ahırlar, kümesler,

-Zahire ambarları, yem ambarları, samanlıklar, kuru ot depoları

-Harman yerleri, zahire kurutma tesisleri,

-Bulgur değirmenleri vb. yerler,

hem nemli, hem de yangın tehlikesi olan yerler sayılır.

g) Hata çeşitleri ile akımlara ve gerilimlere dair tarifler:

g. 1 - Yalıtkanlık hatası:

Yalıtkanın hatalı durumudur.

g. 2 - Gövde teması:

Bir hata sonucunda bir elektrik işletme aracının gövdesi ile aktif bölümler arasında meydana gelen iletken bağlantıdır.

g. 3- Kısa devre:

İşletme bakımından birbirine karşı gerilim altında olan iletkenler (yada aktif bölümler) arasında, bir arıza sonucunda meydana gelen iletken bağlantıdır. Ancak olayın kısa devre sayılabilmesi için amanın olduğu akım devresi üzerinde bir tüketim aygıtıma direnci gibi başka bir faydalı direncin bulunmaması gerekir (Şekil - 3).

g. 4-Hat teması:

Kısa devre olayının geçtiği akım devresi üzerinde faydalı bir direnç bulunursa, bu olaya hat teması adı verilir (Şekil -3).

g. 5 - Toprak teması:

Bir faz iletkeni ya da işletme gereği yalıtılmış bir orta iletken ile toprak ya da topraklanmış bölümler arasında iletken bir bağlantıdır.

g, 6 - Hata akımı:

Bir yalıtkanlık batası sonucunda geçen akımdır. Kata akımı ya bir kısa devre akımıdır ya da toprak teması akımıdır.

g. 7 - Kaçak akım:

Gerilim altında bulunmayan iletken bölümler, akım sisteminin orta noktasına, doğrudan doğruya topraklanmış bir şebeke noktasına yada toprağa iletken olarak bağlı ise, gerilim altında olmayan tesis bölümlerinden bu bölümlere yalıtkan madde üzerinden işletme gereği geçen akımdır.

g. 8 - Alçak gerilim:

Etken değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan gerilimdir,

g. 9 - Yüksek gerilim:

Etken değeri 1000 voltun üstünde olan gerilimdir.

Açıklama:

g. 7- ve g. 8-de açıklanan gerilim değerleri faz arasıdır.

g. 10 - Tehlikeli gerilim:

Etken değeri 85 voltun üstünde olan gerilimdir.

g. 11 - Aşırı gerilim:

Genellikle kısa süreli olarak iletkenler arasında yada iletkenlerle toprak arasında meydana gelen, işletme geriliminin izin verilen en büyük sürekli değerini aşan, fakat işletme frekansında olmayan bir gerilimdir.

g. 12 - Hata gerilimi:

Aygıtların gövdeleri arasında yada bu gövdelerle referans toprağı arasında hata durumunda meydana gelen gerilimdir (Şekil-4).

g. 13 - Topraklayıcı gerilimi:

Bir topraklayıcı ya da topraklama tesisi üzerinden akım geçmesi durumunda bunlarla referans toprağı arasında meydana gelen gerilimdir (Şekil -5).

g. 14 - Dokunma gerilimi:

Topraklama geriliminin, insan tarafından köprülenebilen bölümüdür (Şekil - 4)

g. 15 - Adım gerilimi:

Topraklama geriliminin, insanın 1 m’lik adım açıklığı ile köprülenebilen bölümüdür (Şekil-5).

h) Gerilim altındaki bölümlere dolaylı (endirekt) olarak dokunmaya karşı koruma düzenlerine dair tarifler:

İnsanları ve evcil hayvanları 65 voltun üzerindeki dokunma gerilimlerinin neden olacağı tehlikelerden korumak için kullanılacak düzenlerin tümüdür.

Bu düzenler aşağıdaki gibi tarif edilirler:

h. 1 - koruyucu yalıtma:

İşletme yalıtkanlığına ek olarak yapılan ve gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin; işletme yalıtımının görev yapmaması durumunda gerilim altında kalmalarım önleyecek ya da bunları dıştan örtecek biçimde yapılan yalıtmadır.

h. 2 - üzerinde durulan yerin yalıtılması:

İnsanın, üzerinde bulunduğu yer aracılığı ile toprağa ve el ulaşma uzaklığı içindeki toprakla temasta olan gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerine ve öteki iletken bölümlere karşı yalıtıldığı bir koruyucu yalıtma biçimidir.

h. 3 - Küçük gerilim:

Bir yalıtım hatasında yüksek dokunma gerilimi baş göstermemesi için, anma gerilimleri 42 volta kadar olan akım devrelerinin topraklanmadan çalıştığı bir koruma tedbiridir.

h-4 - Koruma topraklaması:

Bir yalıtım hatasında (tam gövde teması) elektrik devresinin aşırı akım koruma aygıtları ile açılmasını sağlamak için, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin topraklayıcılara yada topraklanmış bölümlere doğrudan doğruya bağlanmasıdır,

h. 5 - Sıfırlama:

Bir yalıtım hatasında (tam gövde teması) elektrik devresinin aşırı akım koruma aygıtları ile açılmasını sağlamak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin sıfır iletkenine yada buna iletken olarak bağlanmış olan bir koruma iletkenine aynı biçimde bağlanmasıdır.

h. 6 - Koruma hat sistemi:

Yalıtım hatalarında yüksek dokunma geriliminin meydana gelmesini önlemek için gerilim altında olmayan tüm iletken tesis bölümlerinin birbirine ve dokunulabilen iletken yapı bölümlerine, boru şebekeleri ve benzeri tesis bölümleri ile yıldız noktalan topraklanmamış şebekelerin topraklayıcılarına iletken olarak bağlanmasını sağlayan bir düzendir.

h. 7 - Hata gerilimi koruma bağlaması:

Gerilim altında olmayan iletken tesis bölümleri ile bir yardımcı topraklayıcı arasında yüksek bir dokunma geriliminin meydana gelmesi durumunda bir hata gerilimi koruma anahtarının elektrik devresini kendiliğinden açtığı bir bağlantı biçimidir.

h. 8 - Hata akımı koruma bağlaması:

Gerilim altında olmayan iletken tesis bölümleri üzerinden ya da topraktan anahtarın anma hata akımını aşan bir hata akımının geçmesi durumunda, bir hata akımı koruma anahtarının elektrik devresini kendiliğinden açtığı bir bağlantı biçimidir.

h. 9 - Koruyucu ayırma:

Bir yalıtım hatasında dokunma gerilimi meydana gelmemesi için, bir akım tüketim aygıtının bir ayırma transformatörü aracılığı ile besleme şebekesinden iletken olarak ayrılmasını sağlayan bir koruma düzenidir.

IV. GENEL HÜKÜMLER

Gerilimler

Bu Yönetmeliğin kapsamına giren tesislerde kullanılacak gerilimler aydınlatma, kuvvet, sinyal, kumanda ve haberleşme tesisleri için alternatif ve doğru akımda 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan gerilimlerdir.

Kısaltmalar

Aşağıdaki maddelerde (elektrik dağıtım müessese müdürlüğü, elektrik işletmesi, elektrik şirketi, elektrik idaresi ya da benzeri kuruluşlar) yerine yalnızca (işletme) terimi; (elektrik yüksek mühendisi, elektrik mühendisi ya da Elektrik Tesisatçıları Hakkında Yönetmelik’in 4. maddesinde belirtilen belgelere sahip yetkili elektrikçiler) yerine yalnızca (elektrik tesisatçısı) deyimi kullanılmıştır.

V. YÖNETİMLE İLGİLİ HÜKÜMLER:

V. A - ELEKTRİK TESİSATÇILARINA DAİR HÜKÜMLER

Elektrik iç tesis işlerinin yapılması

Yapıların iç tesis işleri, işletmeye kayıtlı elektrik tesisatçıları tarafından yapılır.

Elektrik tesisatçılarının işletmeye kaydolması

Elektrik tesisatçıları, bu Yönetmeliğin kapsamına giren işleri yapabilmek için iş yerinin bulunduğu mahalli işletmeye başvurarak kayıt isteğinde bulunacaktır.

Kayıt için tesisatçının,

a)Elektrik Mühendisleri Odasından alacağı serbest mühendislik yapabileceğini gösteren belgeyi ya da yetkili elektrik tesisatçısı olduklarını belirten belgenin aslım ya da noterden onaylı bir suretini işletmeye vermesi,

b)Gerektiğinde kendisine bildiriler gönderilebilmesi için elektrik tesisatçısının, tesis yapacağı yerdeki işletmeye yasal konut adresini (adresi değiştiğinde en geç bir hafta içinde yeni adresini) bildirmesi,

c)Vergi karnesine ya da vergiden muaflık karnesine bağlı olan elektrik tesisatçısının işletmeye kaydedileceği yıla ait bu karneleri, vergi karnesi almak zorunda olmayan tesisatçının da bağlı olduğu vergi dairesince kendisine verilen hesap numarasını gösteren bir belgeyi işletmeye vermesi,

zorunludur.

d)İşletmeler kendilerine kaydolan elektrik tesisatçılarının isimlerini her takvim yılının sonunda bu kimselerin bağlı olduğu vergi dairelerine bildirecektir.

e)Kamu ve özel kuruluşların görevli mühendislerine yaptıracakları projelerde projeyi hazırlayan mühendislerin ad ve imzalarının bulunması zorunlu olup bunlardan ayrıca serbest çalışan mühendislerden istenen belgeler istenmeyecektir.

f) Aynı şekilde bu gibi kuruluşlara ait tesislerin yapımında çalışan ve kuruluşta görevli olan yetkili elektrik tesisatçılarından, serbest çalışan tesisatçılardan istenen belgeler istenmeyecektir.

Tesisin başka bir elektrik tesisatçısı tarafından tamamlanması

Bulundukları yerdeki elektrik işletmelerine kayıtlı elektrik tesisatçıları, kendi yaptıkları yada kendi gözetim ve sorumlulukları altında yapılan elektrik iç tesislerinin denetim ve kabulü için işletmeye başvuracaklardır. İşletme tarafından muayene edilmeyen, denetlenmeyen ve kabulü yapılmayan tesislere elektrik enerjisi verilmez.

Ölüm, sürekli hastalık, yer değiştirme ve işverenle sorumlu elektrik tesisatçısı arasında çıkan anlaşmazlık gibi olağanüstü ve zorunlu durumlarda bir tesisatçının sorumluluğu altında yapımına başlanılmış olan bir tesisin başka bir tesisatçının sorumluluğu altında tamamlanmasına önceki sorumlulukların sürmesi şartı ile izin verilebilir.

Anlaşmazlıkları sonuçlandırmak için görevli ve yetkili mahkemelere başvurmak hakkı saklı kalmak üzere işverenle tesisatçının aralarında doğabilecek anlaşmazlıkları önlemek için, her iki tarafın yararlarını korumak amacı ile bir sözleşme yapmaları uygun olur. Bu sözleşmede özellikle şu bilgiler yer almalıdır:

-Tesisin bitirileceği tarih ve tesise dair şartname vb.

-Yapılacak tesisin onaylanmış projesi,

-Ödeme şartları,

-Sözleşme ile yapımı yüklenilen tesisin olağanüstü ve zorunlu görülen durumlar dışında başka bir elektrik tesisatçısına devredilemiyeceğinin belirtilmesi,

-Kullanılacak gereçlerin cinsinin ve özelliğinin belirtilmesi.

Kurulu tesislerin değiştirilmesi ya da büyütülmesi

Kurulu tesislerin değiştirilmesi ya da büyütülmesi için elektrik tesisatçısı, önceden var olan projenin esasına etki eden durumlar varsa, bunları değişiklik projesi ile işletmeye sunacak; yoksa gerekçesini açıklayarak ilk önce işletmenin iznini alacaktır.

V. B - İÇ TESİSLERİN YAPILMASINDA GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULACAK KONULAR

Kurulu güçlerin değiştirilmesi

Yeniden yapılacak tesislerde ve kurulu tesislerin değiştirilmesi ya da genişletilmesi durumunda işletme, istenilecek güç 5 kilovattan küçükse en geç 3 hafta; büyükse 4 hafta içinde isteklilere cevap verecektir.

Elektrik tesisatçisinin işe başlaması

Elektrik tesisatçısı işe başlamadan önce tesisle ilgili olarak doldurduğu işe başlama bildirimini, önceden hazırlanmış ve onaylatılmış elektrik tesis projesine ya da planına o yerin konumunu belirten krokiyi ekleyerek kayıtlı olduğu işletmeye verecektir. Bunun işletmece kabul edilmesinden sonra işe başlanılacaktır.

Tesisin yapımına başlanıldığının işletmeye bildirilmesi

Elektrik tesisatçıları tesisin yapımına başladıkları zamanı işletmeye yazılı olarak bildireceklerdir. İşletme, tesis yapılırken yoklama ve denetim yapılmasında yetkilidir.

Teknik gerekler ya da idari zorunluluklar nedeniyle işletmece istenecek değişiklikler yazılı olarak bildirilmek şartı ile tesisatçılar tarafından yapılır.

Elektrik tesisatçısının tesiste yapabileceği değişiklikler

Tesisatçının, tesiste yapabileceği değişiklikler gücün % 20 sini geçmeyecektir. % 20 yi geçmeyecek değişikliklerle ilgili değişiklik projesi işletmece onaylandıktan sonra bu bölümlerin yapımına başlanacaktır.

İş bittikten sonra tesis şebekeye bağlanmadan önce, tesisin esaslarını etkilemeyen değişiklikler var ise, yapılan bu değişiklikler ilgili kuruluşun onayından geçmek şartı ile elektrik tesisatçısı tarafından projeye işlenecek ve tesisatçı son durumu gösteren projeyi üç takım olarak işletmeye verecektir. Bu projeler onaylanarak birisi işletme tarafından alıkonulacak ve diğerleri tesisatçıya ve tesis sahibine verilecektir. Tesis içerisinde kuvvet tesisi de varsa sahibi onaylı projeden birisini kuvvet tesisinin bulunduğu bölmedeki bir cam çerçeve içine görülecek biçimde asacaktır. Yoklama sırasında tesisin uygun yapılıp yapılmadığı işletme tarafından denetlenecektir.

Yapılmış tesislerin kullanılması ve insanların uyarılması

Elektrik tesisatçıları, yaptıkları tesislerde aboneleri elektrik kaza ve tehlikelerine karşı uyaran ve tesisin nasıl kullanılacağını gösteren yazılı işletme yönergeleri vermek zorundadırlar.

V. C - BAĞLANTI ŞARTLARI VE TESİSİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ

İşletmeden elektrik bağlantısının yapılmasının istenilmesi

Elektrik tesisatçısı, tesisi bitirdikten sonra elektrik verilmesini işletmeden isteyecektir. Bu konuda aşağıda yazılı şartların tümünün yerine getirilmesi gereklidir:

- Bağlantı isteği yazısının İlişik 1 ve 2 numaralı örneklere göre düzenlenerek abone ve tesis yüklenicisi tarafından imza edilmiş olması (s. 78 ve 79’a bak. )

-İşletmenin istediği proje, plan, yazı ve bilgilerin elektrik tesisatçısı tarafından verilmiş olması.

Açıklama: Elektrik iç tesis işlerinin yapılmasında yapının tümüne ait proje esas olup, yapı dairelere yada başka bölümlere ayrılarak ayrı ayrı tesisatçılar tarafından elektrik bağlanması isteğinde bulunulamaz. Bu kural elektrik iç tesis yeni kurulacak yapılara uygulanır. Elektrik tesisi bulunan yapıların bölümlerinde yapılacak tesis değişikliklerine uygulanmaz.

Kiracılarla ev sahipleri arasındaki anlaşmazlıklar

Elektrik isteğinde bulunan kimse yapı sahibi değilse ve elektrik tesisinin yapılması yada değiştirilmesi nedeni ile ev sahibi ile aralarında çıkabilecek her türlü anlaşmazlıktan kendisinin sorumlu olduğunu bildiren noterden onaylı bir belge veremiyorsa, işletmeye aşağıdaki açıklamalara uygun olarak düzenlenmiş ve yapı sahibi ya da vekili tarafından imzalanmış bir yükümlülük belgesi (taahhütname) vermek zorundadır.

Bu belgede:

-Yapı içinde yada yapının kiraya verilen bölümünde elektrik tesisi yaptırılması ya da elektrik kullanılması için aboneye izin verildiği,

-Kendi yapısına elektrik verilebilmesi için yapının içine ve dışına konulacak tüm düzenlerin kurulmasının uygun görüldüğü ve bunun için de işletmenin hiçbir şekilde zarar karşılığı ödemek zorunda olmadığı bildirilmelidir.

Başka biçimde elektrik verilmediğinde işletmenin de izni alınarak yapı dışına konsol ya da dam direği konulabileceği gibi sıva üstü ya da sıva altı kolon tesisi de yapılabilir.

Abonenin şebekeye bağlanması

Bir abonenin şebekeye bağlanması için yüksek ya da alçak gerilim şebekesinden besleme hattı çekilmesi, sayacın konulması ve bunlarla ilgili diğer işler abonenin akım isteği üzerine işletme tarafından yapılır. Yapı besleme hattı, ancak işletme izin verirse abone tarafından kurulabilir.

Sayaç ve sigortaların büyüklüğü ve yerlerinin belirlenmesi

Sayacın, kofre ve beslenme hattı sigortasının büyüklüğünü, nereye ve nasıl konulacağını, besleme hattının yapıya nereden gireceğini işletme belirler.

Buna aykırı olarak yapılan tesise işletme kesinlikle elektrik vermez.

İç tesislerin denetlenmesi ve yoklanması

İç tesis önceden hazırlanmış bir yoklama fişine göre, işletmenin sorumlu mühendisi, bu yoksa bir teknik sorumlusu tarafından denetlenmelidir.

Denetleme ve yoklama sonunda bu Yönetmeliğe uygun olmayan uygulamalar görülürse, tesise elektrik verilmeyerek durum Yazılı olarak elektrik tesisatçısına ve mal sahibine bildirilir. Yoklama sırasında tesisatçının yada vekilinin bulunması zorunludur. Tesisatçı, istenildiğinde yoklama sırasında işçi, merdiven vb. hazırlar ve parasız olarak işletmenin emrine verir. Ölçü aletleri gerekirse, bunu işletme sağlar.

Elektrik tesisatçısının sorumluluğu

Elektrik tesisatçısı, tesisin sağlamlığından, niteliklerinden, usulsüz ve tekniğe aykırı olarak yapılmış olmasından doğacak zararlardan sorumludur. Bu tesisin yoklanması ve şebekeye bağlanması olayı, tesisatçıyı bu sorumluluktan kurtaramaz.

Yönetmeliğe uygun olmayan tesisler

Tesis Yönetmeliğe uygun olarak kurulmadıkça işletme elektrik vermez. Kabul edilmeyen bir tesiste ikinci ve daha sonraki yoklamalar için elektrik tesisatçısından elektrik dağıtım müesseselerinde TEK Yönetim Kurulunca, ayrıcalıklı şirketlerde yetkili karar organınca belirlenen bir tarife üzerinden «yoklama gideri» adıyla bir para alınır.

İzin verilen en büyük yük değeri

Üç fazlı tesislerde nötr iletkeni bulunanlarda faz-nötr arasına; nötr iletkeni bulunmayanlarda fazlar arasına bağlanacak yük 3 kilovatı geçemez.

Uç fazlı beslemede yükler fazlara olabildiğince eşit olarak dağıtılmalıdır. İşletme gerekli tedbirleri aldığında bu maddenin 1. paragrafındaki hüküm uygulanmayabilir.

İşletme tarafından gereç örneği istenilmesi

İşletme, incelemek için ve tesisin yapılmasından sonra geri verilmek şartı ile, kullanılacak gereçlerin türer örneğini isteyebilir.

Tesislerde kullanılacak gereçler ve aygıtlar

Tesisin yapımında kullanılacak gereç ve aygıtlar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca hazırlanmış olan bu konuya alt yönetmelik hükümlerine ve Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca hazırlanmış ilgili teknik şartnamelere ve varsa Türk Standartlarına uygun olacaktır. Bu gereç ve aygıtların Türk Standartları Enstitüsünden alınmış «Kalite belgesi» ya da «Standarda uygunluk belgesi» bulunmalı, bu yoksa Elektrik Mühendisleri Odası kalite belgesi bulunan gereç ya da aygıtlar kullanılmalıdır.

Geçici tesisler

Geçici tesislerde bu Yönetmelik hükümlerinden bazı durumlarda ayrılabilinir, fakat böyle durumlarda ilgililer yazılı olarak işletmeye başvurmak ve işin gereklerine göre belirlenmiş olan şartlan işletmeden öğrenmelidir. Geçici tesislerin kurulu kalma süresi işletmeye bildirilmelidir, işletme gerekli gördüğünde bu süreyi azaltabilir.

Motorlar

Anma gücü 0, 5 kilovatı geçmeyen bir fazlı motorlar, elektrik aydınlatma hatlarına bağlanabilir.

0, 5 kilovattan, 3 kilovata kadar olanlar için ayrı bir hat çekilir ve bunlar 22. maddedeki kurallara uygun olarak bir faz üzerine bağlanabilir.

Anma güçleri 3 kilovattan büyük olan motorlar

Anma güçleri 3 kilovattan büyük olan motorların üç fazlı şebekelere bağlanabilmeleri için üç fazlı olmaları gerekir.

İzin verilen gerilim değişme oranı

Elektrik şebekelerinde % 5 den fazla gerilim dalgalanmalarına neden olan tesislerin elektriği kesilir.

Yönetmeliğe uymayan elektrik tesisatçıları

Bu Yönetmeliğe aykırı davranan elektrik tesisatçıları için, genel hukuk hükümleri çerçevesi içinde gerekli adalet kuruluşlarına başvurulur.

VI. TEKNİK KONULARLA İLGİLİ HÜKÜMLER

VI. A - KORUMA TEDBİRLERİ

Gerek canlıların gerekse eşyaların güvenliğini sağlamak için elektrik iç tesislerinin yapılmasında ve işletilmesinde aşağıdaki koruma tedbirlerinin alınması gereklidir.

VI. A. 1 - KAZALARIN ÖNLENMESİ

Gerilim altında bulunan bölümlere doğrudan doğruya dokunmaya karşı koruma

a. 1- Elektrik işletme araçlarının gerilim altında bulunan bölümleri ya bütün devreleri boyunca yalıtılmış olmalı ya da yapılışları, durumları ve düzenlenme biçimleri ile ya da özel düzenler aracılığı ile doğrudan doğruya dokunmaya karşı korunmuş olmalıdır.

Elektrik işletme yerleri ile kilitli elektrik işletme yerlerindeki işletme araçları bu hükmün dışındadır.

a. 2 - Lâk yada emaye tabakası, oksit tabakası ve özel maddeler emdirilmiş olsa da lifli maddelerden yapılan örtüler (dokunmuş gereçler ve örgülü şeritler), dokunmaya karşı koruyucu yalıtma sayılmaz.

a. 3 - Kaynak tesislerinde, tavlama ve eritme ocakları ile elektroliz tesisleri gibi elektro-kimyasal tesislerde, teknik ve işletme bakımından yapılması imkansızsa, dokunmaya karşı korunma yapılmayabilir. Bu durumlarda, çalışma sırasında üzerinde durulan yerin yalıtılması, yalıtılmış ayakkabı ve aygıtlar kullanılması gibi diğer tedbirler alınmalıdır. Bunların dışında tesisin uygun yerlerine uyarma levhaları da asılmalıdır.

a. 4 - Anma gerilimi Madde 34 de yazılı yöntemlerden birine göre elde edilmek şartı ile, 42 volta kadar olan anma gerilimlerinde el ulaşma uzaklığı içinde de gerilimli bölümlere doğrudan dokunmaya karşı koruma yapılmayabilir. Bu hafifletici hüküm yangın ya da patlama tehlikeli olan işletme yerlerinde ve 34. maddeye göre, koruma amacı ile küçük gerilim kullanılması durumunda uygulanmaz.

b) Tel kafes, delikli saç vb. ile yapılan bölmeler, üzerlerinde standart deney parmağı ile gerilimli bölümlere dokunmaya elverişli olan delikler bulunmadığında; işletme gereği gerilim altında bulunan bölümlere doğrudan doğruya dokunmaya karşı koruma düzeni sayılabilir.

c) Kapaklar, koruyucu tel kafesler, gövde vb. tesis bölümleri güvenilir bir biçimde tutturulmuş olmalı ve mekanik bakımdan dayanıklı olmalıdır.

d) El ulaşma uzaklığı içinde bulunan iletken ve kabloların koruyucu örtü ve dış kılıfları elektrik işletme araçlarının mahfazaları içine sokulmalıdır.

Kablo başlıkları ve bağlantı kutularından başka hiçbir metal örtü, elektrik işletme araçlarının bağlantı yerinin içine girmemelidir.

Gerilim altında bulunan bölümlere dolaylı olarak dokunmaya karşı koruma

a)Dokunma gerilimlerinin meydana gelmesine neden olan örneğin gövde teması gibi yalıtkanlık bozukluklarının başgöstermesi, her şeyden önce işletme araçlarının güvenli yapılması, özellikle uygun yalıtkan maddelerin kullanılması ve işletme gereği gerilim altında bulunan bölümlerin kusursuz olarak yalıtılması (işletme yalıtımı) ve elektrik tesislerinin yetkili elektrik tesisatçıları tarafından özenle yapılmasıyla önlenmiş olmalıdır.

b)Bunlardan başka Madde 32a. 1’de belirtilen durumlarda ek koruma tedbirlerinin uygulanması gereklidir.

b. 1 - Ek koruma tedbirlerinin uygulanması, elektrik işletme araçları yapımcılarını ürettikleri araçları kusursuz olarak yapmak zorunluluğundan kurtarmaz. Yapımcı daha sonra, tesislerin kuruluşu sırasında böyle koruma tedbirlerinin alınacağına asla güvenmemelidir.

b. 2 - Elektrik tesislerinde bir arıza durumunda yüksek dokunma gerilimin meydana gelmesini yada sürmesini önleyeceğinden, tesislerin kurulmasında koruma tedbirlerine çok önem verilmelidir.

c)Bu Yönetmeliğe göre 65 V’un üstündeki gerilimler, yüksek dokunma gerilimidir. Alternatif gerilimlerde etken değer esas alınır.

d)Gerilim altında bulunan bölümlere dolaylı olarak dokunmaya karşı korunmak için alınan tedbirler şunlardır:

Koruyucu yalıtma, küçük gerilim, koruma topraklaması, sıfırlama, koruma bat sistemi, hata gerilimi koruma bağlaması, hata akımı koruma bağlaması ve koruyucu ayırma.

Gerilim altında bulunan bölümlere dolaylı olarak dokunmaya karşı koruma tedbirlerinin alınması için genel bilgiler ve bu tedbirlerin uygulanması

a) Uygulama

a. 1 - Aşağıdaki tesislerde koruma tedbirlerinin alınması gereklidir:

i) Aşağıda a. 2 de yazılı olanların dışında, toprağa göre gerilimi 65 voltun üzerinde olan tesisler ve işletme araçlarında,

ii) Bundan önce geçerli olan yönetmeliğe göre koruma düzenleri gerekli görülmemiş, fakat a. l-i ye göre şimdi yapılması istenilen yerlerdeki kurulu tesislerin genişletilmesinde ve genişletme sırasında kurulu tesislerde,

iii) Başlangıçta aşağıdaki a. 2-ii. 2 maddesine göre düzenlenmiş olan, fakat sonradan su, havagazı ve ısıtma tesisleri gibi rasgele dokunulabilen, toprakla bağlantısı bulunan düzenlerin tesis edilmesiyle daha önceki yalıtıcı özelliklerini kaybetmiş olan yerlerdeki kurulu tesislerde.

a. 2 - Aşağıdaki tesislerde ve işletme araçlarında koruma tedbirlerinin alınması gerekmez:

i) Toprağa göre gerilimi 65 volta kadar olan tesislerde ve işletme araçlarında,

ii) Toprağa göre gerilimi 250 volta kadar olan,

ii. 1) Belli dönemlerde muayene merkezlerinde denetlenen elektrik sayaçları, tarife aygıtları gibi genel elektrik şebekesinin elektrik enerjisini ve gücünü ölçmek için kullanılan işletme araçlarında.

Açıklama: Bu işletme araçlarında koruyucu yalıtma yapılması öğütlenir.

ii. 2) İçinde rasgele dokunabilecek, toprakla bağlantısı bulunan su, gaz yada kalorifer boruları bulunmayan ve zeminleri yalıtılmış olan yerlerdeki iç tesislerde,

Açıklama: Şüpheli durumlarda zeminin yalıtkanlığı 48. maddedeki ölçme usulü ile belirlenmelidir.

iii) Toprağa karşı gerilimi alternatif akımda 1000 V ve doğru akımda 1500 V’a kadar olan,

iii. 1) Yalıtıcı kılıflı metal borular, çok damarlı tesis iletkenleri ya da kabloları korumak için kullanılan metal borular, yalıtkanla kaplı metal tesis kutuları (sıva altı tesis buatları, bağlama ve dağıtım buatları), iletkenlerin metal kılıfları, iletken ve kabloların zırhları ve toprak içerisine döşenmemizse kabloların metal kılıfları,

iii. 2)Dağıtım şebekelerindeki dam direkleri ve bunlara iletken olarak bağlanmış olan metal parçalar.

b) Yapım esasları 33 - 40. maddelerde açıklanmış olan koruma düzenlerinin seçiminde mahalli şartlar göz önünde bulundurulmalıdır.

İnşaat şantiyeleri, tarımsal işletme yerleri gibi özel işletme yerleri için işaret edilen hükümlere uyulmalıdır.

Açıklama: Sayaç tabloları, sayaç dolapları ve kablolu dağıtım kutuları için koruyucu yalıtma yapılması öğütlenir.

b. 1 - Uygulanan koruma sistemlerinin etkisi aşağıdaki gibi sağlanmalıdır:

i) Bu sistemler dayanıklı bir biçimde yapılmalıdır.

ii) Koruma iletkenli sistemlerde bağlantılar doğru bir biçimde yapılmalı ve VI-A. 4 bölümüne göre muayene edilmelidir.

iii) Gerilim altında olmayan tüm iletken tesis bölümlerinin birbirlerine, koruma iletkeni bağlantı klemensine ve koruma iletkenine bağlantıları iyi iletken bir biçimde yapılmalıdır.

iv)İşletme araçları bilinçli olarak kullanılmalıdır:

iv. 1) Topraklama kontağı olan prizler, koruma iletkenine bağlanmadan kullanılmamalıdır.

iv. 2) Topraklama kontağı olan prizlerin bulunduğu bir yerde ya da koruma iletkenli bir koruma sisteminde kullanılan işletme araçlarında topraklama kontağı olmayan prizler ve koruma düzeni olmayan işletme araçları kullanılmamalıdır.

Küçük gerilim ve koruyucu ayırma sistemi ile korunan tesislerde kullanılan prizler bu hükmün dışındadır.

v)Aynı yerlerde çeşitli koruma sistemlerinin birbirlerini, çalışmaları bozulacak biçimde etkilemeleri önlenmelidir.

b. 2 - Koruma iletkenlerinde aşağıdaki özellikler bulunmalıdır:

i) Koruma iletkeni olarak kullanılan yalıtılmış iletkenler ve kablolar bütün uzunlukları boyunca belirli renklerde işaretlenmiş olmalıdır. Sıfır iletkenleri de aynı biçimde işaretlenmelidir ve bu işaret başka hiçbir iletken için kullanılmamalıdır.

i. 1) Bağlama ve dağıtım tesisleri ile elektrikli taşıt iletkenlerinde, koruma iletkeni ya da bu iletkenin bağlantı yeri, örneğin şekil yada yazı ile işaretlenmişse yukarıda belirtilen renkli işaretleme yapılmayabilir.

i. 2)Koruma iletkeni elektrik işletme araçlarının gövdeleri yada çelik yapı bölümlerinden meydana geliyorsa, renkli işaretleme yapılmayabilir.

i. 3)Renkli işaretleme hava hatlarında da yapılmayabilir.

i. 4) Dayanıklı bir işaretleme yapma imkânı yoksa çıplak koruma iletkenlerinin işaretlenmesi gerekmez.

Açıklama: örneğin maden eritme tesisleri, kimya tesisleri vb. tesislerde bozucu özellikteki hava ve kir nedeni ile her zaman dayanıklı bir işaretleme yapılamaz.

ii) Koruma iletkeninin kesiti, koruma iletkenli koruyucu sistemlerin kendi bölümlerinde verilmiş olan hükümlere uygun olmalıdır.

iii) Koruma iletkeni özenle döşenmeli ve toprak işareti ile belirtilmiş olan bağlantı noktalarına bağlanmalıdır.

iv)Metal yapı bölümlerinin koruma iletkeni olarak kullanılmasında aşağıda yazılı şartların sağlanması yeterlidir:

iv. 1) Elektrik işletme araçlarının metal gövdeleri ya da bunların çelik yapı bölümleri ile elektrik tesislerinin vinç köprüleri, tablolar, kablo taşıyıcı ızgaralar gibi metal bölümleri elektriksel iletkenliği yeterli olan bir bütün meydana getirmelidir.

iv. 2) Yukarıda yazılı metal yapı bölümleri vb. ek yerleri, iyi iletken kalacak biçimde kaynak yapılmalı ya da uygun yardımcı gereçler kullanılarak civata ya da perçinlerle birbirine bağlanmalıdır.

iv. 3) Metal yapı bölümlerinin elektrik ileten kesitleri, iletkenlik bakımından en az gerekli koruma iletkeninin kesitine eşdeğer olmalıdır.

iv. 4) Metal yapı vb. tesis bölümleri, uygun yardımcı gereçler kullanılarak koruma iletkenine bağlanmalıdır. Bu bağlantılar, kendiliğinden gevşemeyecek biçimde yapılmalıdır.

iv. 5) iv. 2 madde bölümüne göre koruma iletkenini meydana getiren çeşitli metal yapı bölümlerinin sökülmesi, koruma iletkeninin kesilmesine neden olmamalıdır.

iv. 6) Gerdirme telleri, askı telleri, metal tesis boruları, metal hortumlar vb. tesis bölümleri koruma iletkeni olarak kullanılmamalıdır.

iv. 7) Civatalar koruma iletkeninin bağlantı yeri olarak kullanılamazlar.

v)Bükülebilen kordon ve iletkenler:

v. 1) Koruma düzeni gerekmeyen ve kullanılmayan kapalı yerlerde, bükülebilen kordon ve iletkenler, fiş-priz düzeni kullanılmadan doğrudan doğruya tesise ya da işletme araçlarına bağlanırsa, bunlarda koruma iletkeni bulunmayabilir.

v. 2) Aşağıdaki durumlarda nötr iletkeni koruma iletkeni olarak kullanılabilir:

v. 2. 1) Yalıtkan kılıfı lastik olan ve neme dayanıklı iletkenler sabit olarak döşenirse ve bunların kesitleri en az 10 mm²’lik bakıra eşdeğer olursa.

v. 2. 2) Bu iletkenler taşınabilen hat olarak kullanılırsa, fakat bu durumda kesitleri 10 mm²’lik bakıra eşdeğer olursa ve bunlara alt fiş-priz düzenlerinde, kutupların farklı biçimde bağlanmasını önleyen bir güvenlik düzeni bulunursa.

vi)Koruma iletkeninin ve bağlama yerlerinin kendiliğinden gevşemesi önlenmelidir.

vii) Aşağıdaki durumlarda birden fazla akım devresi için ortak bir koruma iletkeni kullanılabilir:

vii. 1) Koruma iletkeni ayrı olarak, mekanik bozulmalara karşı yeteri kadar korunmuş ve olabildiğince kendi akım devreleri boyunca çekilmişse,

vii. 2) Koruma iletkeni 57. maddeye göre kendi akım devreleri ile ortak bir kılıf içinde ise,

Bu koruma iletkeninin kesiti, en büyük faz iletkeni kesitine göre seçilmelidir.

b. 3. - Fiş ve priz düzenleri

i)Fişler, prizler ve ara prizler yürürlükteki Türk Standartlarına uygun olmalı ve elektrik aygıtlarının fişlerinde ve prizlerinde topraklama kontağı bulunmalıdır.

Koruyucu yalıtmalı tüketim araçlarının fiş-priz düzenlerinde topraklama kontağı bulunmayabilir.

ii)Koruyucu ayırma düzeni kullanılan tesislerde prizlerin topraklama kontağı bulunmayabilir.

iii) Fişler, aynı tesiste daha yüksek bir gerilim için kullanılan prizlere sokulamayacak yapı ve özellikte olmalıdır.

b. 4 - Koruyucu yalıtmalı tüketim araçları

33. maddede açıklanan koruyucu yalıtmak tüketim araçları için aşağıdaki hükümler uygulanır:

i) Koruyucu yalıtmalı tüketim araçlarına madde 32 b. 2-iii deki hükmün dışında, bir koruma iletkeni bağlanamaz.

ii) Madde 32 b. 2-v deki hükmün dışında, koruyucu yalıtmak tüketim araçlarına sabit olarak bağlanan bükülebilen iletkenlerde; koruma iletkeni bulunamaz.

Bununla birlikte aracı çalıştırmak için üç damarlı bir kordon kullanıldığında, üçüncü iletken koruma iletkeni olarak tüketim aracına bağlanamaz.

iii) Tüketim araçlarına sabit olarak bağlanmış olan ve koruma iletkeni bulunmayan bükülebilen kordonlarla birlikte bir bütün meydana getiren lastik ya da termoplastik gibi yalıtkan maddelerden yapılan fişler, topraklama kontağı olan prizlere uymak, fakat kendilerinin topraklama kontağı bulunmamalıdır.

Bu fişlerin yan taraflarındaki oyukların içine konulan metal levhacıklar, koruma kontağı sayılmaz. Çünkü, bunlar konuna iletkenlerine bağlantı sağlamaz.

iv) Fiş ile bir bütün meydana getiren, koruma iletkeni bulunmayan bükülebilen kordonlar, yalnız koruyucu yalıtmalı tüketim araçlarında kullanılabilir.

b. 5 - Örneğin koruma iletkeni bulunmayan uzatma kordonları, aygıt kordonları, yada topraklama kontağı olmayan ara fişlerle, bir tesisin koruma düzenleri kaldırılamamalı ve etkisiz duruma getirilememelidir.

c) Potansiyel dengelemesi

c. 1 - Potansiyel dengeleme iletkenleri, koruma iletkenleri gibi işaretlenebilir.

c. 2 - Gerektiğinde kullanılacak olan potansiyel dengelemesi 62. ve 63. maddelere göre yapılmalıdır.

Koruyucu yalıtma

a)Koruyucu yalıtma yapılmasının amacı, toprakla temasta bulunan iletken bölümlere ya da üzerinde durulan yere karşı yüksek dokunma gerilimlerinin etkisinde kalmayı önlemektir.

b)İşletme araçlarının koruyucu olarak yalıtılması, çalışma sırasında üzerinde durulan yerin yalıtılmasına yeğlenmelidir.

c)işletme araçlarına da koruma tedbiri olarak koruyucu yalıtma uygulandığında, gerilim altında olmayan bütün iletken tesis bölümleri yalıtkan bir madde ile sıkı ve dayanıklı bir biçimde kaplanmalıdır. Bunun yerine işletme yalıtımına ek olarak, dokunulabilen iletken parçalar, sağlam bir biçimde tutturulan yalıtkan parçalarla arıza durumunda doğrudan doğruya gerilim altında kalabilecek bütün bölümlerden ayrılabilir.

Açıklama: İşletme araçlarında koruyucu yalıtma, örneğin yalıtkan maddeden yapılmış mahfaza ve kapaklarla, tamamen yalıtılmış tesis gereçleri kullanılarak ve küçük makinelerin preslenmiş yalıtkan gereçlerden yapılması yada dişli, mil, hareket çubukları ve gövdelerde yalıtkan ara parçalarının kullanılması ile sağlanır.

Lâk ya da emaye tabaka, oksit tabakası ve özel maddeler emdirilmiş olsa bile lifli maddeden örtüler (iletkenler üzerindeki dokunmuş gereçler ve örgülü şeritler) koruyucu yalıtma sayılmaz. Buna karşılık, yürürlükteki ilgili Türk Standardlarına uygun nemli yer iletkenlerinin dış kılıfları, dokunmaya karşı koruyucu yalıtma sayılır.

d)Taban yalıtımına, yalnızca yerleri değişmeyen işletme araçlarında izin verilir. Bunun için yalıtılmamış durma yerleri ile el ulaşma uzaklığı içinde bulunan,

toprağa değen iletken bölümler yalıtkanla kaplanmalıdır. Bu örtüler aşağıdaki şartlara uygun olmalıdır.

d. 1 - Dayanıklı olmalı ve işletme araçlarına ancak üzerinde durulan yerlerden dokunulabilecek kadar büyük olmalıdır.

d. 2 - Alt yapılarına sıkı biçimde bağlı olmalıdır. Elektrik İşletme yerleri bunun dışındadır.

d. 3 - Üzerinde durulan yalıtılmış yerden ulaşılabilen birden fazla işletme aracı bulunduğunda, bunların gerilim altında olmayan metal bölümleri iletken olarak birbirine bağlanmalıdır.

Küçük gerilim (Çok düşük güvenlik gerilimi)

a) Küçük gerilim kullanılmasının amacı, yüksek dokunma gerilimlerinin başgöstermesini önlemektir.

b. 1 - Küçük gerilim koruma düzeninde, anma gerilimi 42 volttan daha yüksek olmamalıdır.

b. 2 - Bu koruma düzeninde, küçük gerilim tarafındaki gelirim altındaki bölümlerin

-Topraklanmasına;

-Daha yüksek gerilimli bölümlere iletken olarak bağlanmasına izin verilmemelidir.

c)Küçük gerilimlerin elde edilmesi için aşağıdaki aygıtlar kullanılabilir:

-Güvenlik transformatörleri,

-Sargıları elektriksel olarak birbirinden ayrı olan çeviriciler,

-Akümülatörler,

-Piller.

d) Küçük gerilimli akım devreleri aşağıda yazılı şartlara uygun olmalıdır:

d. 1 - İşletme araçları ve hatlar en az 250 V’luk yalıtkanlık gerilimine göre yalıtılmış olmalıdır. (Oyuncak ve haberleşme aygıtları bunun dışındadır).

d. 2 - Bu devrelerdeki fişler, aynı yerde bulunabilecek olan örneğin 110 V ya da 220 V gibi daha yüksek gerilimli tesisin prizlerine uymamalıdır.

Koruma topraklaması

a) Koruma topraklamasının amacı, insanları ve hayvanları tehlikeli dokunma ve adım gerilimlerine karşı korumak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek yüksek dokunma geriliminin sürekli olarak kalmasını önlemektir. Koruma topraklaması, anılan tesis bölümleri topraklayıcılara ya da topraklanmış bölümlere bağlanarak yapılır.

b) Koruma topraklamasının uygulanmasında göz önünde bulundurulacak en önemli kurallar aşağıda açıklanmıştır.

b. 1 - Bir hata durumunda toprak teması akımı devresini toprak üzerinden kaparsa (Şekil - 7), korunacak olan işletme aracının koruma topraklama direnci aşağıdaki şartı sağlamalıdır:

Burada 65 V izin verilen en büyük dokunma gerilimi, Ia ise şebeke tarafında işletme aracının önüne bağlanan aşırı akım koruma aygıtıma açma akımıdır. Koruma aygıtının anma akımı In ise, Ia = k In dir. Buradaki k katsayısı tesisin biçimine ve kullanılan aygıta göre farklı değerler alır. En çok kullanılan k katsayıları çizelge-I’de verilmiştir.

Çizelge 1 - Aşırı akım koruma aygıtlarının açma akımlarının anma akımlarına oranım veren k katsayıları (Ia = k. In)

b. 2 - Yıldız noktası ya da işletme gereği topraklanmış faz iletkeni ve tüketici tesisinin koruma iletkeni su borusu şebekesine (şekil - 8) ya. da yeraltı kablo şebekesinin koruyucu metal koruncağına bağlanmış ise, koruma topraklama tesisi için aşağıdaki şartlar geçerlidir:

- Yıldız noktası ya da bir faz iletkeni topraklanan şebekelerde bir orta iletken (nötr iletkeni) ya da topraklanmış faz iletkeni, olabildiğince çok yerde ana su borularına ya da ev bağlantılarında su borusu şebekesine bağlanmalıdır. Su borusu yerine yeraltı kablosunun metal koruncağı kullanılıyorsa, aynı şart bunun için de geçerlidir.

- Şebeke hattı ile işletme ve koruma topraklamalarının dirençlerinden meydana gelen akım devresinin toplam direnci Ut/Ia değerinden büyük olmamalı,

olmalıdır.

Burada Ut toprağa karşı gerilim, la ise topraklanmış işletme aracım şebekeye bağlayan aşırı akım koruma aygıtının açma akımıdır.

b. 3 - Evlerde, bürolarda, ticarethanelerde, işliklerde vb. iş yerlerinde kullanılan tüketici aygıtların ve makinelerin fiş ve priz üzerinden taşınabilir bağlantılarının yapılmasında şekil - 9'da gösterilen bağlantı şartlan geçerlidir. Bu şekile uygun olarak aygıtın ya da makinenin gövdesi, fiş ve priz üzerinden koruma topraklamasına bağlanmalıdır.

b. 4 - Koruma iletkenlerinin anma kesitleri en az, çizelge - 2 de yazılı değer-

b. 1. ayrıtına uygun olarak koruma tooraklaması uygulanan şebeke ve tesislerde elektrik tüketim aygıtlarıma sıfırlanmasına izin verilmez.

b. 5 - Tüketici tesislerinde orta iletken mekanik bakımdan korunmalı ve yalıtılmış olarak çekilmelidir.

b. 6 - Hava hattı şebekelerinde el ile ulaşılabilen uzaklıklar içindeki işletme topraklaması iletkenleri, mekanik zorlamalara ve rasgele dokunmaya karşı korunmuş olmalıdır.

İşletme topraklaması iletkeninin, ağaç direklerde ve yapılarda rasgele dokunmaya karşı korunması için 2, 5 m uzunlukta bir tahta çıta ile kapatılması yeterlidir. Demir ve beton direklerde ise işletme topraklaması iletkenleri yalıtılmış olarak çekilmelidir.

İşletme topraklaması iletkeni için çelik şerit kullanılırsa, en az 3 mm kalınlığında 100 mm² lik bir kesit yeterlidir.

Çizelge - 2 Koruma iletkenlerinin anma kesitleri (en küçük kesitler)

viii) Topraklama barasının kesiti, hiç olmazsa en büyük sigorta ile ya da otomatik anahtarla korunan işletme aracının koruma iletkeninin kesitine eşit olmalıdır.

ix) Koruma topraklamasının etkinliği, tesis işletmeye sokulmadan önce VI-A. 4 bölümündeki kurallara göre denetlenmelidir.

Sıfırlama

a. 1 - Sıfırlamanın amacı, işletme araçlarının gövdesinde yüksek dokunma gerilimlerinin sürekli olarak kalmasını önlemektir.

a. 2 - Sıfırlama, işletme araçlarının gövdeleri

i)10 mm² nin altındaki bakır iletken kesitlerinde ayrı bir koruma iletkeni üzerinden sıfır iletkenine bağlanarak,

ii)10 mm² nin üzerindeki bakır iletken kesitlerinde de doğrudan doğruya sıfır iletkenine bağlanarak,

yapılır (şekil -10).

a. 3 - Anma gerilimleri 3x220 volta kadar olan ve orta iletkenleri bulunmayan önceden tesis edilmiş şebekelerin genişletilmesi durumunda bir faz iletkeni topraklanır ve sıfır iletkeni olarak kullanılırsa, sıfırlama uygulanabilir.

Bu faz iletkeni ve topraklama için de aşağıdaki hükümler aynı biçimde geçerlidir.

a. 4 - Sıfırlama ancak aşağıdaki şartlar altında koruma tedbiri olarak uygulanabilir:

1) Akım kaynağı ya da transformatör ile elektrik tüketim aygıtları arasındaki iletkenlerin kesitleri, şebekenin herhangi bir yerinde bir faz iletkeni ile sıfır iletkeni ya da buna bağlı bir aygıtın gövdesi arasında tam kısa devre meydana geldiğinde bu kısa devre noktasına en yakın bulunan aşırı akım koruma aygıtından en az çizelge-1’e uygun I_a açma akımı geçebilecek büyüklükte olmalıdır.

i.1 - Aşırı akım koruma aygıtları yerine, sıfır iletkeninde en küçük bir kısa devre akımının baş göstermesi ya da üç faz iletkeninden fark akımının geçmesi sonucunda açıcıları çalışan ve çizelge - l’deki, kablo ve hava hattı şebekeleri için geçerli olan katsayısına uygun olarak devreyi kesen istasyon koruma anahtarları da kullanılabilir.

1. 2- a. 4-i de yazılı şart, dağıtım şebekesinin herhangi bir bölümünde gerçekleştirilemezse, o bölümde sıfırlama uygulanamaz.

1. 3- a. 4-i de yazılı şart tüketici tesislerinde gerçekleştirilemezse, sıfır iletkeni bir koruma anahtarı ile örneğin hata gerilimi koruma anahtarı ile denetim altına alınırsa, sıfırlama uygulanabilir. Bu durumda koruma anahtarı faz iletkenleri ile birlikte sıfır iletkeninin devresini de kesmelidir (Şekil-ll).

ii) Sıfır iletkeninin iletkenliği en az faz iletkenininkine eşit olmalıdır, Çizelge-3'e uygun ayrıcalıklara izin verilir.

Çizelge - 3 Faz iletkenleri ile aynı gereçten yapılan sıfır iletkenlerinin anma kesitleri.

iii)Sıfırlama uygulanan şebekelerde, toprak üstünde kullanılan ve sıfır iletkeni ile topraklayıcı arasına çekilen topraklama iletkenlerinin kesiti, bakır için en az 16 mm2, galvanizli çelik şerit için en az 100 mm2 ve şerit kalınlığı 3 mm olmalıdır.

Toprak içinde çekilen yalıtılmış bakır iletkenlerin kesiti de toprak üstündekiler gibi olmalıdır. Toprak içinde çekilen çıplak iletkenler için topraklayıcılara dair hükümlere uyulmalıdır.

iv)Elektrik dağıtım şebekesinin bulunduğu alanda iyi nitelikli topraklaydılar bulunuyorsa, sıfır iletkeni bunlara bağlanmalıdır. Metal su şebekesi bulunan yerlerde sıfır iletkeni, su borularına olabildiği kadar çok yerde bağlanmalıdır.

Bağlantı iletkenleri iletkenlik bakımından sıfır iletkenine eşdeğer olmalıdır. Bununla birlikte bağlantı iletkeni kesitinin bakır için 50 mm2 den, çelik şerit için en az 3 mm kalınlıkta olmak şartı ile 100 mm2 den fazla olması gerekmez.

v) Sıfırlamanın uygulandığı şebeke ve tesislerde sıfır iletkeni ile bağlantısı olmayan koruma topraklamasının yapılmasına izin verilmez. Ancak Madde 35 b. 2’de yazılı şartlara uygun olan tüketici tesisleri ile alçak gerilim bölümündeki metal parçalan yüksek gerilim bölümündeki koruma topraklama tesisine bağlanan ve “yıldız noktalan ayrıca topraklanan transformatör merkezleri bu kuralın dışındadır.

vi) Sıfırlamanın uygulandığı şebeke ve tesislerde koruma iletkeni sıfır iletkenine bağlanmaksızın, hata gerilimi ile çalışan koruma aygıtları kullanılabilir, ancak bu durumda koruma iletkeni ve korunacak aygıt, topraklama direnci 1 ohm’den küçük ohm bir topraklayıcıya bağlanmamalıdır ya da bunların toprağa geçiş direnci 1 ohm'den küçük olmamalıdır.

vii) Tüketici tesislerinde, sıfır iletkenleri de faz iletkenleri gibi yalıtılmak, özenir döşenmeli ve bunlarla birlikte aynı boru içinde ya da çok damarlı kablo ve iletken kullanıldığında bunlarla ortak kılıf içinde çekilmelidir.

Sıfır iletkenlerinin sonradan çekilmesi durumunda, sabit çekilen iletkenler ortak bir kılıf ya da boru içinde bulunmayabilir, fakat bunların yalıtılması, özenle çekilmesi ve belli renklerle tanıtılması zorunludur.

Birden fazla akım devresi için ortak bir sıfır iletkeni kullanılamaz.

Açıklama; Akım devresi, bir sigorta üzerinden beslenen tesis bölümüdür.

viii) Sıfır iletkeni, özel koruma iletkeni ve orta iletken belli renklerle tanıtılmalıdır.

ix) Madde 35 b’deki gibi ayrı bir koruma iletkeni üzerinden sıfırlanan şebekelerde, koruma iletkeninin çekilmesi için aşağıdaki kurallar geçerlidir.

ix. 1 - Koruma iletkeninin iletkenliği a, 5-ii'ye göre belirlenmelidir.

ix. 2 - Koruma iletkeni olarak, kesitleri yeterli olmak şartı ile kabloların konsantrik iletkenleri ya da kılıfları ile mineral yalıtkanlı kabloların kurşun kılıfları ya da elektriksel iletkenlikleri yeterli olan metal yapı bölümleri kullanılabilir.

ix. 3 - Koruma iletkeni ayrı olarak çekilebilir; bu durumda koruma iletkeni mekanik bozulmalara karşı yeterli biçimde korunmak ve olabildiğince ait olduğu akım devresi boyunca çekilmelidir.

ix. 4 - Koruma iletkeni orta iletkenle aynı bara ya da bağlama ucunda (klemens) bağlanamaz; bunun için ayrı bir koruma iletkeni barası ya da koruma iletkeni ucu bulunmalıdır (Şekil 10).

ix. 5 - Sıfır iletkeni dağıtıldıktan sonra artık orta iletkenler ve koruma iletkenleri birbirine bağlanamaz. Bu durumda orta iletken de artık topraklanamaz.

ix. 6 - Ayrı bir koruma iletkeni bulunmayan sıfırlamanın uygulandığı kurulu tesislerin genişletilmesinde, genişletme noktasından, örneğin bir dağıtım kutusundan başlayarak 10 mm2 nin altındaki bakır kesitlerinde a. 2 deki gibi ayrı bir koruma iletkeni bulunan sıfırlama uygulanmalıdır.

x)Sıfır iletkeni üzerine aşırı akım koruma aygıtları konulamaz.

xi)Sıfır iletkenlerinin devresi yalnız başına açılıp kapatılmamalıdır. Sıfır iletkenlerinin devresinin faz iletkenlerininki ile birlikte sıçılıp kapatılabilir olması durumunda, bu iletken üzerinde bulunan bir kontak, kapamada öncelikle ve açmada gecikme ile hareket etmelidir.

Ani açıp kapamalı anahtarlar kullanılıyorsa, sıfır iletkeni ile faz iletkenleri devresinin aynı zamanda açılıp kapanması yeterlidir.

xii)Kabloların kurşun kılıfları yalnız başına sıfır iletkeni olarak kullanılamaz.

xii. 1 - Bununla birlikte kurulu kablo şebekelerinde gerilimin değiştirilmesi durumunda, sıfırlama şartları yerine getirilmişse ve kurşun kılıf şebekenin birçok yerinde ve olabildiğince tüm abone bağlantılarında su borusu şebekesine iletken olarak bağlanmışsa kurşun kılıf yalnız başına sıfır iletkeni olarak kullanılabilir.

xii 2 - Kurşun kılıflar kablo ek kutularında birbirlerine iyi iletken bir biçimde bağlanmalıdır.

xiii)Konsantrik iletkenli kuvvetli akım kablolarında bu iletken sıfır iletkeni olarak kullanabilir.

Alüminyum kılıflı kablolarda, bu kılıf bütün ayrılma noktalarında kesintisiz ve sürekli olarak iletken biçimde bağlandığında yalnız başına sıfır iletkeni olarak kullanılabilir.

Alüminyum kılıfın ve ek kutularındaki bağlantı iletkenlerinin kesitleri iletkenlik bakımından en az sıfır iletkenininkine eşdeğer olmalıdır.

Alüminyum kılıflı kabloların ek yerlerindeki kılıflar, ek yerlerinden önce bir iletkenle köprülenmelidir. Tüm ek yerleri korozyona karşı korunmalıdır.

Sıfır iletkeni olarak kullanılan ve toprağa karşı yalıtılmış olan alüminyum kablo kılıfları, kablo şebekesinin bir çok noktasında topraklanmalıdır.

Kurşun kılıflı ve kâğıt, lastik ya da termoplastik yalıtkanlı kablolar için de aynı şartlar geçerlidir.

xiv)Elektrik tüketim aygıtlarının ve makinelerinin fiş ve priz üzerinden taşınabilir bağlantılarının yapılmasında şekil-12’de gösterilen bağlantı şartları geçerlidir.

xv)Sıfırlamanın etkinliği, tesis işletmeye alınmadan önce denetlenmelidir.

Koruma hat sistemi

a) Bu sistemin kullanılmasının amacı, yüksek dokunma gerilimlerini önlemektir. Bu istek gerilim altında olmayan bütün iletken tesis bölümlerinin birbirine, dokunulabilen metal yapı bölümlerine, boru hatlarına vb. ile topraklayıcılara bir koruma iletkeni üzerinden bağlanması ile sağlanır (Şekil - 13).

b) Koruma hat sisteminin uygulanmasına, yalnızca kendi akım üreticileri ya da primer ve sekonder sargılan birbirinden ayrı transformatörleri olan fabrikalar ya da ayrı ayrı taşınabilir işletme araçlarının çalıştırılması için kullanılan hareket eden yedek akım üretim tesisleri gibi sınırlı tesislerde izin verilebilir.

c) Koruma hat sisteminde aşağıda yazılı şartlar yerine getirilmiş olmalıdır.

c. 1 - Şebeke topraklanmadan çalıştırılmalıdır. Açık topraklama yapılabilir. Bununla birlikte iç dirençleri yüksek (en az 15 kohm) ölçü aletleri ya da röle düzenleri, tesisin yalıtkanlık durumunun belirli en küçük değerlerin altına düştüğünü denetlemek ya da bildirmek için iletkenlerle toprak arasına bağlanabilir.

c. 2 - İşletme araçlarının gövdeleri ile dokunulabilen iletken yapı bölümleri, metal boru hatları ve öteki iyi topraklayıcılar koruma iletkenine iyi iletken bir biçimde bağlanmalıdır.

c. 3 - Tesisin yalıtım durumunu yoklamak için bir denetim düzeni bulunmalıdır. Bu düzen, yalıtım durumunun belirli bir sınır değerin altına düştüğünü optik ya da akustik yoldan göstermeli ve bir aşırı gerilim koruma aygıtı bulunduğunda da bunun çalışmaya başladığını belirtmelidir.

c. 4 - Koruma iletkeni faz iletkenleri ile birlikte, açık gri renkli yalıtılmış iletken olarak ortak bir kılıf ya da boru içinde, ya da bunlardan ayrı çıplak iletken olarak çekilmelidir. Çıplak koruma iletkenleri de özel işaretlerle belirtilmelidir.

c. 5 - Koruma iletkenleri ve bunlara bağlanan bölümlerin anma kesitleri en azından çizelge - 2 ve madde 45’e uygun olmalıdır.

c. 6 - Kablolarda metal kılıflar, koruma iletkeni kesitinin artırılması için ek olarak kullanıldığında, 10 mm2 nin üstündeki faz iletkeni kesitlerinde koruma iletkeni kesiti, çizelge - 2'de verilen değerlerin bir alt basamağında alınabilir. Bu durumda metal kılıflar, ek kutularında birbirlerine, başlangıç ve son noktalarında ise koruma iletkenine elektriksel bakımdan iyi bir şekilde bağlanmalıdır.

c. 7 - Koruma hat sisteminin toplam topraklama direnci 20 ohm’u aşamaz. Bu değer ek topraklayıcıların kullanılmasıyla da elde edilemezse, koruma iletkeninin toprağa karşı gerilimi bu gerilimin 65 voltu aşması durumunda tesisin akımını çabucak kesen rölelerle denetlenmelidir.

c. 8 - Topraklamanın ve topraklama iletkeninin yapılmasında ve düzenlenmesinde bu yönetmeliğin V1-A. 3 bölümündeki hükümler uygulanır.

c. 9 - Hareketli iletkenler ve tüketim araçlarının hareketli iletkenler üzerinden bağlanmasında madde 35-b. 3 deki hükümler uygulanır.

Hata gerilimi koruma bağlaması

a) Bu sistemin kullanılmasının amacı, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek olan yüksek dokunma gerilimlerinin tesiste sürekli olarak kalmasını, böyle bir durumun ortaya çıkması durumunda tüm faz iletkenlerinin ve varsa orta iletkenin devresini birlikte o, 2 s içinde açarak önlemektir.

Bu sistem, hata gerilimi bobini olan koruma anahtarı ile bunun denetleme düzeninden, koruma iletkeninden, yardımcı topraklayıcıdan ve bunun bağlantı iletkeninden meydana gelir (Şekil - 14).

b)Bu sistemin uygulanmasında, aşağıdaki şartlar yerine getirilmelidir.

b. 1- Bu sistemde amaca uygun nitelikte hata gerilimi bobinleri olan anahtarlar kullanılmalıdır.

b. 2 - Hata gerilimi bobinleri bir voltmetre gibi bağlanmalı; böylece korunacak tesis bölümü ile yardımcı topraklayıcı arasındaki gerilimi denetlemelidir.

b. 3 - Yardımcı topraklama iletkeni, koruma iletkenine, korunacak aygıtın gövdesine ve aygıt ile iletken bir bağlantısı bulunan metal yapı bölümlerine göre, hata gerilimi bobini kısa devre edilmeyecek biçimde yalıtılmış olarak çekilmelidir (Şekil - 15). Bobinin rasgele kısa devre olmasını önlemek için yardımcı topraklama iletkeni yalıtılmış olarak çekilmelidir.

b.4 - Koruma iletkeni ancak, akım devreleri bir arıza durumunda koruma anahtarı ile açılan elektrik işletme araçlarının gerilim altında olmayan iletken bölümlerine bağlanabilir. Değilse, koruma iletkeni de yalıtılmış olarak çekilmelidir.

b. 5 - Koruma iletkeni ile yardımcı topraklama iletkeni, yapıların içerisinde koruncak (boru vb. ) içinde çekilerek ya da bu amaçla çok damarlı kabloların damarları yahut madeni kılıflı olmayan bir damarlı iletkenler kullanılarak mekanik etkilere karşı korunmuş olmalıdırlar.

Açıklama: Koruma iletkeninin, öteki iletkenlerin yalıtkanlık durumlarını denetlemek için kullanılması durumunda, koruyucu boru içinde çıplak olarak çekilmesi uygun olur.

b. 6 - Yardımcı topraklama iletkeni yapının dışında bulunan bir topraklayıcıya bağlandığında kesiti Madde 45 b’ye uygun olmalıdır.

b. 7 - Birden çok aygıt, bir hata gerilimi koruma anahtarına ve bu aygıtlardan birisi koruma topraklayıcısına eşdeğer nitelikteki bir topraklayıcıya bağlandığında, aygıtlara ait her koruma iletkeninin kesiti en az, sigorta akım şiddeti en büyük olan aygıtın faz iletkeni kesitinin yarısı kadar olmalıdır.

b. 8 - İçlerinde Madde 32a. 1’e göre koruma tedbirlerinin uygulanması gerekli olan yerlerde kullanılan hata gerilimi koruma anahtarları, koruyucu yalıtmak olmalıdır.

b. 9 - Tüketim aygıtlarının hareketli (bükülebilen) kordonlarla bağlanmasında Madde 32-b. 2-v deki hükümler uygulanır (Şekil-9 ve 12'ye bk. ).

b10 - Yardımcı topraklayıcı olarak, b. 11'deki ayrıcalıklar dışında, öteki topraklayıcıların gerilim alanında bulunmayan özel topraklayıcılar kullanılmalıdır.

Buna göre yardımcı topraklayıcı, öteki topraklayıcılardan en az 10 m uzaklıkta olmalıdır (Şekil - 15 b).

Açıklama: Yardımcı topraklayıcılar, genellikle tarım işletmeleri ve, öteki sanayi işletmelerinde çamaşırhaneler gibi ıslak yerlerde kullanılır.

b. 11 - Su borusu şebekeleri yardımcı topraklayıcı olarak kullanılabilir. Ancak bu durumda hata gerilimi bobini kısa devre edilmiş olmamalıdır.

Açıklama: Gerektiğinde işletme araçlarının toprakla bağlantıları kesilmelidir. Örneğin bir yalıtkan parça kullanılarak bu sağlanabilir.

b. 12 - Yardımcı topraklamanın yapılmasında 44. ve 45. maddelerde yazılı hükümler göz önünde tutulmalı ve aşağıda yazılı en küçük boyutlar sağlanmalıdır:

Boru topraklaydılar: 1/2 parmaklık boru, 1, 5 m uzunlukta

Levha topraklaydılar: 50 cmx50 cm

Şerit topraklaydılar: 10 m uzunlukta

Özel durumlarda (kayalık zemin gibi) 05 V'luk dokunma geriliminde 800 ohm'a kadar olan bir topraklama direnci kabul edilebilir.

Yukarıda yazılı boyutlardaki topraklaydılar kullanıldığında normal olarak 200 ohm’un altında bir topraklama direnci elde edilir.

b. 13 - Hata gerilimi koruma anahtarı olarak ancak, faz iletkenlerinin hepsini ve varsa orta iletkeni de açıp kapayan anahtarlar kullanılabilir.

b. 14 - Orta iletkenleri topraklanmamış şebekelerde, en az iki kutuplu denetleme düzeni olan hata gerilimi koruma anahtarları kullanılmalıdır.

b. 15 - Büyük mutfak fırını gibi bir aygıt, kaçak akımları akıtmak üzere bir topraklama tetsisine bağlandığında bunun hata gerilimi koruma tesisinin çalışmasını etkilememesi sağlanmalıdır.

Açıklama: Örneğin 100 m A’lik bir kaçak akım meydana geldiğinde topraklayıcının R_A direnci 50 ohm'dan daha büyük olmalıdır (Şekil - 16).

b 16 - Hata gerilimi koruma bağlamasının etkinliği, tesisin işletmeye alınmasından önce denetlenmelidir.

Hata akımı koruma bağlaması

a) Bu sistemin kullanılmasının amacı, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek olan yüksek dokunma gerilimlerinin tesiste sürekli olarak kalmasını, böyle bir durumun ortaya çıkması durumunda akan ve belirli bir değeri aşan arıza akımının, tüm faz iletkenlerinin ve varsa orta iletkenin devresini 0, 2 s içinde açması ile önlemektir. Hata akımı koruma anahtarı ile korunan tüm aygıtlar anahtarın açma akımı sistemin topraklayıcısı üzerinden geçtiğinde bu aygıtlar yüksek bir dokunma gerilimi almayacak biçimde topraklanmalıdır. (Şekil -17).

bağıntısı geçerlidir. Burada I_hn hata akımı koruma anahtarının anma hata (açma) akımıdır.

b. 2 - Tüketim araçlarının hareketli kordonlar üzerinden bağlanmasında Madde 32 b. 2 - v'deki hükümler uygulanır (Şekil - 9 ve 12’ye de bk.).

b. 3 - Topraklamalar 44. ve 45. maddelere uygun olarak yapılmalıdır.

b.4 - Hata akımı koruma sisteminin etkinliği, tesisin işletmeye alınmasından önce denetlenmelidir.

Koruyucu ayırma

a) Koruyucu ayırma düzeni, anma gerilimleri en çok 380 volta kadar olan elektrik tüketicilerinin akım devrelerini, bir ayırma transformatörü ya da motor- generatör aracılığı ile besleme şebekesinden ayırır.

Bu sistemin kullanılmasının amacı, transformatörün çıkış tarafına bağlı işletme aracında bir gövde teması olduğunda, işletme aracının gövdesi ile toprak arasında besleme şebekesinden geçebilecek dokunma gerilimlerinin meydana gelmesini önlemektir.

Koruma tedbiri olarak koruyucu ayırma ancak, örneğin hatların zedelenmesi ya da metal gövdeli bir ara fiş-priz düzeninde gövde teması sonucunda sekonder tarafta toprak teması olmadığı sürece etkilidir (Şekil -18)),

b) Koruyucu ayırma düzeninin uygulanmasında aşağıdaki şartlar yerine getirilmelidir.

b. 1 - Koruyucu ayırma düzeni ancak gerilimleri 500 V'a kadar olan şebekelerde uygulanabilir. Ayırma transformatörü ya da motor - generatörün çıkış tarafındaki anma gerilimi, bir fazlı tüketicilerde 250 V, uç fazlı tüketiciler de 380 V’dan daha yüksek olamaz.

b. 2 - Bir ayırma transformatörü ya da motor - generatöre ancak anma akımı en çok 16 A olan bir tüketici bağlanabilir.

b. 3 - Ayırma transformatörü ya da motor - generatörlerde, tüketicilerin bağlanması için, sabit olarak takılan ve koruma kontağı olmayan bir priz bulunmalıdır.

b. 4 - Tüketicilerin bağlantı kordonları en azından Türk standardlarına uygun tipte lastik kordon olmalıdır.

b 5 - Ayırma transformatörleri, TSE'nün «Güç transformatörleri» standardına göre yapılmış ve işaretlenmiş olmalıdır. Sabit ayırma transformatörlerinin metal gövdeleri üzerinde, koruma iletkeninin bağlanması için bir bağlantı ucu bulunmalıdır. Taşınabilir ayırma transformatörleri, 32 maddeye göre koruyucu yalıtılmış olmalıdır.

b. 6 - Ayırma transformatörleri ya da motor - generatörlerkı ikinci akım devreleri topraklanamaz ve öteki tesis bölümlerine iletken olarak bağlanamaz.

b. 7 - Buhar kazanları, çelik iskeleler, gemi gövdeleri vb. iletken metal çalışma bölümleri gibi çok tehlikeli olabilecek yerlerde, korunması gereken tüketim araçlarının gövdeleri özel bir iletken ile üzerinde durulan yerdeki metal bölüme bağlanmalıdır. Bu iletken, çizelge - 2’de yazılı kesitte seçilmeli ve öteki beslenme hatlarından ayrı olarak görülebilecek biçimde çekilmelidir.

Elektrik iç tesislerinde koruma iletkenli koruma tedbirlerinin alınması

Elektrik işletmelerinden alçak gerilimle enerji alan tüketicilerde, koruyucu yalıtma, koruyucu ayırma ve küçük gerilim koruma tedbirlerinin dışında, alınacak koruma tedbirleri için işletmeler teklifte bulunurlar.

VI - A. 2 AŞIRI GERİLİMLERE KARŞI KORUMA

Alçak gerilim tarafında toprağa karşı 250 v'un üstünde olan gerilim yükselmelerinin önlenmesi

İşletme gerilimleri faz iletkenleri arasında 250 V’un üstünde olan ve faz iletkenleri ile orta nokta arasında 250 V’tan büyük olmayan çok iletkenli tesislerde, bir faz iletkeninde toprak teması olduğunda, öteki bir faz iletkeninin toprağa karşı geriliminin 250 V’tan daha fazla olmasını önlemek için, orta nokta doğrudan doğruya topraklanmalıdır (37. maddedeki ayrılığa dikkat ediniz).

Elektrik tesislerinin atmosferik boşalmalar sonucunda meydana gelen aşırı gerilimlere karşı korunması

a)Bu tesislerin yapılmasında özellikle aşağıdaki yazılı hükümlere uyulmalıdır:

a. 1 - Hava hattı şebekeleri

i)Topraklama

Değişken dirençli parafudrlar ve atlama aralıkları (eklatörler) ile en uygun korumanın sağlanabilmesi için bunlar en kısa yoldan ve olabildiğince küçük topraklama direnci ile topraklanmalıdır. Önceden tesis edilmiş topraklayıcılar, örneğin yıldırımdan koruma tesisinin topraklayıcıları ile toprak içindeki boru şebekeleri parafudrların topraklanmasında kullanılabilir.

ii)Tüketici tesislerinin korunması:

Tüketici tesisleri parafudrlarla korunacaksa bunlar olabildiğince yapı giriş hattının yakınma konulmalıdır. Parafudrların ve tüketici tesisinin topraklamaları birbirine bağlanmalıdır.

Sıfırlama uygulanmasına izin verilen şebekelerde parafudrların topraklama iletkenleri ve sıfır iletkeni birbirine bağlanmalıdır.

Sıfırlama uygulanmasına izin verilmeyen şebekelerde nötr iletkenine de bir parafudr konulmalıdır.

Parafudrlar ve atlama aralıkları kolaylıkla alev alabilen yerlere konulmamalıdır.

Bu aygıtlar ayrıca, tahta gibi kolay yanabilen maddelerden ayrı ve yangın tehlikesine karşı güvenilir biçimde tesis edilmelidir.

a. 2 - Yıldırımlık tesisi bulunan yapılardaki elektrik tesisleri;

Yıldırımlık tesisi bulunan yapılardaki elektrik tesisleri, bu tesisten yeterli uzaklıkta döşenmen ya da yaklaşma noktalarında aşırı gerilime karşı koruma düzenleri ile bu tesise bağlanmalıdır. Potansiyel dengelemesi yapılmışsa, 0. 5 m uzaklık yeterli sayılır.

b)Dam Direkleri:

Kuvvetli akım hava hatlarının dam direkleri, yıldırımlık tesisine iletken olarak bağlanamaz.

Bu tedbirin amacı, gerilim sürüklenmesinin neden olacağı kazaları ve arklı toprak temasları yüzünden çıkabilecek olan yangın tehlikesini önlemektir.

c) Topraklamaların birleştirilmesi:

Yıldırımlık tesisleri ve parafudrların topraklamaları kuvvetli akım tesislerinin topraklamalarına madeni bir iletkenle bağlanabilir. Ancak bu durumda 38. maddeye uyulmalıdır.

Potansiyel dengelemesi yapılan tesislerde, yıldırımlık tesisi ve parafudrların topraklamaları potansiyel dengeleme barasına bağlanmalıdır.

VI - A. 3 TOPRAKLAYICILAR

Topraklayıcılara ve topraklama tesislerine dair genel hükümler

a) Topraklayıcı çeşitleri

a. 1 - Şerit Topraklayıcılar:

Şerit, yuvarlak iletken ya da örgülü iletkenden yapılan ve genellikle az derine gömülen topraklayıcılardır. Bunlar, uzunlamasına döşenebileceği gibi yıldız, halka, gözlü topraklayıcı ya da bunların bazılarının bir arada kullanıldığı biçimde düzenlenebilirler (şekil-19).

a. 2 - Çubuk topraklayıcılar:

Boru ya da profil çelikten yapılan ve toprağa çakılarak kullanılan topraklayıcılardır.

a. 3 - Levha Topraklayıcılar:

Dolu ya da delikli levhalardan yapılan topraklayıcılardır. Bunlar genel olarak öteki topraklayıcılara göre daha derine gömülürler.

a. 4 - Topraklayıcı bağlantı İletkeni

Bir topraklayıcıya bağlanan ve çıplak olarak toprak içine gömülen iletkenler, topraklayıcının bir bölümü sayılırlar.

b) Özgül toprak direnci ve yayılma direnci

b. 1 - Özgül toprak direnci

Toprağın cinsine göre çok değişir. Çizelge - 4'de çeşitli toprak cinslerine göre ortalama özgül toprak direnci değerleri verilmiştir.

b. 2 - Yayılma direnci

Topraklayıcıların yayılma direnci, zeminin cinsi ve özelliği (özgül toprak direnci) ile topraklayıcıların boyutlarına ve düzenlenme biçimine bağlıdır. Çizelge- 8’daki topraklayıcı boyutlarına ait ortalama yayılma dirençleri çizelge - 5'de verilmiştir. Çizelgede verilen kesitlere göre olan küçük farklılıklar yayılma direncini çok az etkiler.

c) Topraklayıcıları için kullanılan gereçler ve topraklayıcıların boyutları,

c. 1 - Kimya fabrikalarında olduğu gibi, mahalli şartlar başka bir gerecin kullanılmasını zorunlu kılmıyorsa, topraklayıcı gereci olarak en iyisi sıcak galvanizli çelik, bakır kaplamalı çelik ya da bakır kullanılmalıdır.

Topraklayıcıların en küçük boyutları çizelge - 6'dan alınmalıdır. Korozyon ve yük akımı gözönüne alınarak bu değerlerin altına inilmemelidir.

c. 3 - Yalnızca potansiyel düzenlenmesine yarayan topraklayıcılar için en küçük kesit, sıcak galvanizli ya da bakır kaplamalı çelikte 16 mm² ve bakırda 10 mın² olmalıdır.

Yeraltında şiddetli bir korozyon beklenirse ya da topraklayıcı olarak galvanizli çelik boru, çelik saç ya da çelik örgülü tel kullanılırsa, çizelge - 6'daki kesitlerin yaklaşık 1, 5 katının alınması salık verilir.

Topraklayıcıların ve topraklama iletkenlerinin tesisi

a) Topraklayıcıların tesisi

a. 1 - Topraklayıcıların seçilmesinde ve düzenlenmesinde mahalli şartlar zeminin özelliği ve izin verilen yayılma direnci değerleri göz önünde bulundurulmalıdır.

a. 2 - Topraklayıcının, çevresindeki toprağa iyi temas etmesi gerekir. Daha az toprak kullanılacağından topraklayıcıların tesisinde iyi iletken toprak tabakaları kullanılmalıdır. Toprak tabakalarının kuru olması durumunda, topraklayıcının çevresindeki toprak yapışkan değilse ıslatılıp çamur haline getirilmeli, yapışkan ise topraklayıcı gömüldükten sonra dövülerek sıkıştırılmalıdır. Topraklayıcının yanındaki taş ve iri çakıllar yayılma direncini artırırlar. Bunlar ayıklanmalıdır. Şerit ve çubuk topraklayıcıların yayılma direnci daha çok kendi uzunluklarına, daha az olarak da kesitlerine bağlıdır.

a.3 - Şerit topraklaycılar

Zemin şartları elverişli ise, şerit topraklayıcılar genel olarak 0, 5 ile l m derinliğe gömülmelidir. Bu arada yayılma direncinin üst zemin tabakasının nemine bağlılığı ve donma ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır. Şerit topraklayıcıların uzunluğu gerekli yayılma direncine göre çizelge - 5’deki değerlerden seçilmelidir.

Çizelge - 5'deki 2 - 5 nolu sütunlardaki değerler, şerit topraklayıcıların boylu boyunca döşenmesi durumu için göz önüne alınmıştır; bu durumda yayılma direnci en küçük değerini alır.

Yıldız topraklayıcılarda ışınların dağılışı düzgün olmalı ve komşu iki ışın arasındaki açı 60° den küçük olmalıdır.

Işınların birbirine karşılıklı olarak etki etmesi sonucunda çok ışınlı yıldız topraklayıcılarda yayılma direnci artabileceğinden, uç ya da en çok dört ışınlı yıldız topraklayıcılar kullanılmalıdır.

a.4 - Çubuk topraklayıcılar

Çubuk topraklayıcılar yere olabildiğince dik olarak çakılmalıdır. Bunların uzunlukları, gerekli yayılma dirençlerine göre çizelge 5’deki değerlerden seçilmelidir.

İstenilen küçük yayılma direncinin sağlanabilmesi için birden çok çubuk topraklayıcının kullanılması gerekiyorsa bunlar arasındaki açıklık, en az bir topraklayıcı boyunun iki katı olmalıdır. Toprağın üst tabakasının kuruması ve donması gibi nedenlerle parelel bağlı çubuk topraklayıcılar bütün uzunlukları boyunca etkili olamadıklarında, bunlar arasındaki açıklık en az bir topraklayıcının etkili boyunun iki katı olmalıdır.

a. 5 - Levha topraklayıcılar

Levha topraklayıcılar zemine dikey olarak gömülmelidir. Bunların boyutları gerekli yayılma direncine göre çizelge - 5’deki değerlerden seçilmelidir. Topraklama tesislerinde genel olarak 1mx0, 5 m lik levhalar kullanılır. Levhanın üst kenarı toprak yüzeyinden en az 1m aşağıda olmalıdır.

Küçük bir yayılma direnci elde etmek için birden çok levha topraklayıcı kullanılması gerektiğinde bunlar arasındaki açıklık en az 3m olmalıdır.

Aynı yayılma direncini sağlamak için şerit ve çubuk topraklayıcılar yerine levha topraklayıcı kullanıldığında, bunlara oranla daha fazla gereç kullanılması gerekir.

b) Topraklama iletkenlerinin tesisi

i - Topraklama iletkenlerinin en küçük kesitleri, mekanik dayanım bakımından:

- Mekanik zorlamalara karşı korunmuş olan sabit tesislerde 1, 5 mm² Cu, 2. 5 mm² AL

- Mekanik zorlamalara karşı korunmamış olan sabit tesislerde 4 mm² Cu ya da kalınlığı en az 2, 5 mm olan 50 mm² lik çelik şerit, olmalıdır.

ii) Mekanik zorlamalara karşı korunmamış tesislerde alüminyum toprak iletkenleri kullanılamaz.

iii) Döşemelerde, duvar geçişlerinde ve mekanik zorlamaların çok olduğu yerlerde topraklama iletkenleri kesinlikle korunmuş olmalıdır.

iv) Çıplak topraklama iletkenleri özel bir işaretle belirtilmiş olmalıdır.

b. 2 - Topraklayıcıların yayılma direncini denetlemek için topraklama iletkeninin uygun bir yerine bir ayırma düzeni yapılmalıdır. Bu düzen olabildiğince bölünmesi gereken yerlere konulmalıdır.

b. 3 - Topraklayıcının topraklama iletkenine bağlantısı, kaynak bağlantısı ya da rondelalı civatalar gibi mekanik bakımdan sağlam ve elektriksel bakımdan iyi iletken biçimde yapılmalıdır.

b. 4 - Toprak içindeki bağlantı noktalan korozyona karşı korunmalıdır.

b. 5 - Toprak üstündeki topraklama iletkenleri, görülebilecek biçimde ya da örtülü olarak döşendiklerinde, kolaylıkla ulaşılabilecek biçimde çekilmeli ve bulundukları yerde beklenebilen mekanik ve kimyasal etkilere karşı korunmuş olmalıdır.

Topraklama iletkenleri üzerinde anahtar kullanılmasına ve alet kullanılmadan kolaylıkla çözülebilen bağlantılar yapılmasına izin verilmez,

b.6 - Topraklama iletkenleri ile topraklama baralarının ve bu iletkenlerden ayrılan kolların kendi aralarındaki bağlantıları sürekli olarak güvenilecek ve elektriksel bakımdan iyi bir iletkenlik sağlanacak şekilde yapılmalıdır.

VI - A. 4 - DENEYLER VE DENETİMLER

Gerilimli bölümlere dolaylı olarak dokunmaya karşı kullanılacak koruma düzenlerinin denetlenmesi

a) Bir tesis işletmeye açılmadan önce yapımcısı tarafından çeşitli tesis bölümleri ve işletme yerlerinde yapılması istenilen, dolaylı dokunmaya karşı koruma düzenlerinin uygulandığı belirlenmelidir. Uygulanan koruma düzenlerinde bunların 31-40. maddelerdeki ilgili bükümlere uyup uymadığı denetlenmelidir.

b) Denetimler göz ve elle denetlemeyi, denemeleri ve ölçmeleri kapsar. Denetimlerin çizelge - 7'ye göre yapılması genellikle yeterlidir.

b. 1 - Göz ve elle denetleme

Tüm tesis bölümleri, koruma düzenlerinin yönetmeliğe uygun olarak yapılmaları bakımından esaslı biçimde gözden geçirilmelidir:

i)Koruma iletkenli koruma düzenlerinde:

-Koruma iletkenleri topraklama iletkenleri ve potansiyel dengeleme iletkenlerinin en az, istenilen kesitte olmalarına,

-Yukarıda anılan iletkenlerin en iyi biçimde çekilmesi ve güvenilecek biçimde bağlanmasına,

-Koruma iletkenleri ve bunların bağlantı noktalarının doğru olarak işaretlenmesine,

-Koruma iletkenlerinin gerilimli bölümlere bağlanmamasına,

-Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin birbirine karıştırılmamasına,

-Prizlerdeki koruyucu kontakların düzenli olmasına,

-Sıfır iletkenlerinin devresinde aşırı akım koruma aygıtlarının ya da anahtarların bulunmamasına, ve bu iletkenlerin devrelerinin yalnız olarak açılıp kapatılmamasına,

-Hata gerilimi koruma anahtarı, hata akımı koruma anahtarı, yalıtkanlık gözetleme aygıtları gibi koruma düzenlerinin doğru olarak seçilmesine,

dikkat edilmelidir.

ii)Koruma iletkeni bulunmayan koruma düzenlerinde:

-Küçük gerilim ve koruyucu ayırma uygulanan tesislerde güç kaynakları, iletkenler ve öteki işletme araçlarının doğru seçilmesine,

-Küçük gerilim uygulanan tesislerde yalnızca aynı tesisteki daha büyük gerilimler için kullanılamayan prizlerin tesis edilmesine,

-Koruyucu ayırma uygulanan tesislerde, her tüketim aracı için bunun üzerine tesis edilen bir priz kullanılmasına,

-Koruyucu yalıtmanın, iletken bölümler nedeniyle, ya da bozulma ve zedelenme sonucunda etkisiz kalmamasına,

-Üzerinde durulan yerin yalıtımının doğru olarak yapılmasına dikkat edilmelidir.

b. 2 - Deneme

Deneme, yalıtkanlık gözetleme aygıtlarına ve hata gerilimi ile hata akımı koruma anahtarlarına ait denetim düzenlerinin çalıştırılmasını kapsar.

b. 3 - Ölçme

i) Ölçmelerle, koruma tedbirlerinin etkinliğine karar verilebilecek değerler elde edilmelidir.

ii) Ölçmeler hiçbir şekilde kazalara ve yangınlara neden olmamalıdır. Bunu sağlamak için uygun ölçme aygıtları kullanılmak ve gerekli koruma tedbirleri alınmalıdır

iii) Ölçmelerin teknik ve ekonomik bakımdan istenilen biçimde yapılamadığı özel durumlarda, örneğin topraklama tesislerinin geniş ve iletken kesitlerinin büyük olması durumunda (b. 3 i)’e göre elde edilen değerlerin korunduğu başka bir biçimde, örneğin hesaplanarak ya da bir şebeke modeli yardımı ile gösterilmelidir.

MADDE47 YALITKANLIK DİRENCİ VE BUNUN DENETLENMESİ a) Yalıtkanlık direnci a. 1 - Bir tesis işletmeye açılmadan önce, yapımcısı tarafından yalıtkanlık direnci denetlenmelidir. a. 2 - Tüketim araçları bağlı olmaksızın iki aşırı akım korum aygıtı ya da iki anahtar arasındaki yahut en son aşırı akım koruma aygıtından sonra gelen tesis bölümlerinin yalıtkanlık direnci, anma geriliminin her bir voltu için en az 1000 ohm olmalıdır. Yani bu bölümlerin her birindeki kaçak akım, anma geriliminde her damar için 1 m A den büyük olamaz. Örnek: 300/220 V anma geriliminde yalıtkanlık direnci en az aşağıdaki kadar olmalıdır: Faz iletkenleri arasında 380 000 ohm Her faz iletkeni ile orta iletken, sıfır iletkeni ya da toprak arasında 220 000 ohm Dağıtım tablosunda ölçü için ayrılan orta iletken ile toprak arasında 220000 ohm a. 3 - Açık hava tesisten ile zemin, duvar ve donatımlarına temizlik amacı ile su püskürtüleli yerlerdeki tesislerde a, 2 -'den farklı olarak yalıtkanlık direncinin değeri, anma geriliminin her bir voltu için 500 ohm’dan aşağı olamaz. b) Yalıtkanlığın denetlenmesi Denetleme gözle ve ölçülerek yapılır. b. 1 - İletkenler arasındaki denetim, ancak denetlenecek hatta hiçbir topraklanmış iletken ya da kılıf bulunmazsa gereklidir. Bu ölçmeler aydınlatma devrelerindeki anahtar iletkenlerinde yapılmayabilir. Denetim tüketim araçları bağlı iken de yapılabilir. b. 2 - Ölçmeler, 500 V'dan az olmamak şartı ile en az, tesisin anma gerilimine eşit olan bir doğru gerilimle yapılmalıdır. Bu gerilimdeki deney aygıtları en az 1 mA’lik akım verebilmelidirler. 500 voltun altındaki tesis gerilimleri için bu değer en az 500 volttur. b. 3 - Küçük gerilimle çalışan akım devrelerinde yalıtkanlık en az 250 V’luk bir deneme gerilimi ile ölçülmelidir. MADDE 48 ZEMİN YALITKANLIK DİRENCİNİN ÖLÇÜLMESİ Herhangi bir zeminin yalıtkanlık durumunun uygun olduğunun gösterilmesi için üzerinde durulan yerin geçiş direncinin ölçülmesi gerekir (Şekil - 20). a)U₁ gerilimi olarak aşağıdaki gerilimler seçilerek kullanılabilir. a.1 -Ölçme yerindeki topraklanmış şebekedeki toprağa karşı gerilim, a. 2 - Sargıları elektriksel olarak ayrılmış bir transformatörün sekonder gerilimi, a. 3 - Bir yedek elektrik üretim aygıtının boşta çalışma gerilimi. b)Ölçme yapmak için a. -2 ve a. 3 durumlarında bir iletken topraklanmalıdır. c)Zeminin (taban örtüsünün geçiş ve ek yerleri gibi) en elverişsiz yerlerine 270 mm x 270 mm’lik bir ıslak bez serilir. Bu bez üzerine 250 mm x 250 mm x 2 mm boyutlu bir metal levha konur ve levha yaklaşık 75 kg’lık bir ağırlıkla yüklenir. Metal levha ile a) da açıklanan gerilim kaynağının topraklanmamış iletkeni arasındaki U₂ gerilimi şekil - 20’de görüldüğü gibi ölçülür. d)Voltmetrenin iç direnci, seçilen ölçme bölgesi değerlerinin herbir voltu için en az 300 ohm olmalıdır.

e)Bu ölçme, zeminde gelişigüzel seçilen yerlerde üçten az olmamak şartı ile yeterli sonuç alınıncaya kadar yapılmalıdır.

-Anma gerilimleri 500 V (toprağa karşı 300 V) olan tesislerde 50 kohm,

-Daha yüksek anma gerilimlerinde 100 kohm,

VI - B - ELEKTRİK MAKİNELERİ - TRANSFORMATÖRLER VE REAKTANS BOBİNLERİ

Elektrik makineleri

a)Elektrik makinelerinin yerleştirilmesi

a. 1 - Elektrik makinelerinin yabancı maddelere, suya ve dokunmaya karşı koruma tipi, yerleştirildikleri yerlerdeki şartlara; güçleri ise ihtiyaç ve çalışma biçimine uygun seçilmelidir.

a. 2 - Elektrik makineleri, işletme ve bakımları kolaylıkla yapılabilecek ve tiplerine göre yeterli soğutma sağlanacak biçimde yerleştirilmelidir.

a. 3 - Elektrik makineleri üzerindeki yol verme ve ayar düzenleri ile termometre vb. gibi denetim düzenlerine işletme sırasında da kolaylıkla ve tehlikesiz bir biçimde ulaşılabilmelidir.

a. 4 - Elektrik makinelerinin üzerindeki etiketler, makineler yerleştirildikten sonra bile kolaylıkla okunabilmelidir.

b)Elektrik makinelerine ait bağlantılar

b. 1 - Elektrik makinelerine ilişkin bağlantılar, çalışma sırasında meydana gelecek titreşimlere dayanıklı biçimde seçilmeli ve yapılmalıdır.

b. 2 - Metal hortumlar, işletme gereği hareket eden makinelerde bir damarlı yalıtılmış iletkenlerle lastik yalıtkanlı kordonların korunması amacıyla kullanılamaz.

c)Denetim ve koruma düzenleri

Özellikle sürekli olarak denetim altında bulundurulmayan elektrik makineleri aşırı ısınmalara karşı korunmuş olmalıdır.

Bu koruma, uygun bir yapımla (konstrüksiyonla) ya da otomatik koruma düzenleri (motor koruma anahtarı) kullanılarak yapılabilir.

Makinelerin sıvı soğutma maddelerine ait denetim düzenleri, makineyi kullanacak kimsenin bulunduğu yerden kolayca manevra yapabileceği biçimde yerleştirilmelidir.

Transformatörler ve reaktans bobinleri

a) Transformatörlerin yerleştirilmesi

a. 1 - Elektrik makinelerine ait a. 1 bölümü, transformatörler ve reaktans bobinleri için de olduğu gibi geçerlidir.

a, 2 - Transformatörler, yeterli soğutma sağlanabilecek biçimde yerleştirilmeli ve tesis edilmelidir.

a, 3 - Transformatörlerin üzerindeki ayar düzenleri, vantilatörler, denetim düzenleri vb. aygıtlara işletme sırasında da kolaylıkla ve tehlikesiz bir biçimde ulaşılabilmelidir.

a. 4 - Transformatörlerin yapı içindeki bölmelere yerleştirilmesinden yangına ve yangının yayılmasına karşı gerekli tedbirler alınmalıdır.

Bu amaçla aşağıdaki tedbirlerden bir ya da birkaçı uygulanabilir:

-Yağ boşaltma düzenleri, çakıl ya da kırma taşla örtülü yağ çukurları 630 kVA’ya kadar olan güçteki transformatörler için eşikleri oldukça yüksek demir kapıların kullanılması yeterlidir.

-Özellikle daha büyük güçteki transformatörler için sabit olarak tesis edilen su, karbonik asit ve benzeri maddelerin püskürtülerek kullanıldığı yangın söndürme düzenleri.

-Yangının yayılmasını önleyici duvarlar.

a. 5 - Transformatörler ve reaktans bobinleri, yangın ve duman nedeniyle merdivenlerdeki ve çıkışlardaki serbest trafiğin kesilmeyeceği biçimde yerleştirilmelidir.

a, 6 - Havalı reaktans bobinleri, kısa devre akımının meydana getirdiği magnetik alanın çevresinde bulunan demir parçaları bobin içine çekmeyeceği ve komşu metal parçaların aşırı derecede ısınmayacağı biçimde yerleştirilmelidir,

b)Denetim ve koruma düzenleri

Güçleri 16 kVA'dan büyük olan transformatörler ve reaktans bobinleri, aşırı ısınmalara karşı korunmalıdır.

Uygun bir konstrüksiyonla ya da otomatik koruma düzenleri kullanılarak yapılacak bu koruma sistemi iç ve dış arızaların etkisine karşı da koruyucu olabilir.

VI - C - ÖTEKİ ELEKTRİK İSLETME ARAÇLARI

Dağıtım tabloları, sayaç altlıkları ve zil transformatörleri

a)Dağıtım tabloları işletme sırasında ortaya çıkan mekanik zorlamalara, nem ve ısı etkilerine dayanıklı ve zor tutuşan yapay (sentetik) ya da metal gereçlerden yapılmalı, sayaç altlıkları için saç kullanılmalıdır. Kullanılacak gereçler yürürlükteki ilgili standartlara uygun olmalıdır.

Dağıtım tablolarının yapımında kullanılan ve korozyona dayanıklı olmayan gereçler, gerektiğinde boyanmak ya da bunlara galvanik yüzey koruması gibi uygun bir yüzeysel işlem uygulanmalıdır.

Saç tablolar için 0, 5 m²’ye kadar en az l mm 0 5 m₂'nin üzerinde en az 2 mm kalınlıkta düzgün yüzeyli DKP saç kullanılmalıdır.

b)Gerilim altındaki çıplak bölümler arasında en az 10 mm açıklık bulunmalıdır.

Gerilim altındaki çıplak bölümler işletme araçların yalıtılmamış iletken bölümlerinden, çevredeki metal parçalardan ve yapı bölümlerinden en az 15 mm açıklıkta olmalıdır.

Gerilim altındaki çıplak bölümler koruyucu dış engellerden en az aşağıdaki açıklıkta olmalıdır:

Saç kılıflar, saç kapılar vb. tesis bölümlerinde 40 mm

Örgülü tel, örgülü tel kapı ve öteki engellerde 100 mm.

c)Dağıtım tablolarının ön ve arka taraflarındaki gerilim altında bulunan madeni bölümlere insanların dokunmasına engel olacak düzenlerin yapılması ve bu yapılamadığında tabloların çevresinin kapatılması gerekir.

d)Dağıtım tablolarındaki aygıtlara (sigorta, anahtar, sayaç, zil trnsformatörü vb. ) etiket takılmalı, klemens ve iletkenlere numara verilmelidir.

Tabloların üzerinde bulunacak aygıtlar, tablonun yapısına uygun seçilmelidir.

e)60 A’e kadar akım çeken tablolar barasız 60 A den daha fazla akım çeken tablolar baralı tipte olmalıdır.

f)Tozlu ya da nemli yerlerde kullanılan tablolar, tamamen sızdırmaz biçimde, kapalı dökme demir ya da çelik saçtan yapılmalıdır.

g)İş yeri, konut vb. yerlerde dağıtım tabloları merdiven başı gibi umuma açık yerlere konulmamalı; ait olduğu bağımsız bölümün içerisine konulmalıdır.

h)Tabloların demir gövdesi ile gerilim altında olmayan tüm demir bölümleri topraklanmalıdır.

i)Sayaç nemsiz, tozsuz, zararlı ısınma ve hava değişiklikleri ile sarsıntı olmayan ve işletme ilgililerinin tüketiciye haber vermeden istedikleri zaman kontrol edebilecekleri yerlere konmalıdır. Konutlarda, elektrik sayaçları merdiven boşluklarındaki duvarlar üzerine, kapaklı bölmelerin içine ya da iyi havalandırılabilen bodrumların kuru ve uygun yerlerine konulabilir.

j)Tozlu yerlere ya da açığa konulması zorunlu olan sayaçlar galvanizli saçtan yapılmış ve kilitli bir dolap içine yerleştirilmeli ve sayaca gelen kolonların dolaba giriş ve çıkış delikleri toz ve nem girmeyecek biçimde kapatılmalıdır.

k)Sayacın üst kenarının yerden yüksekliği en çok 1. 80 m. olmalıdır.

l)Zil transformatörleri

Zil transformatörleri üzerinde hiçbir şekilde aydınlatma yapılmamalı ve bunların devresi ayrı bir sigorta ile korunmalıdır.

Bağlama aygıtları

a) ANAHTARLAR

i)Elektrik tesislerinde Türk Standartlarına uygun anahtarlar kullanılmalıdır.

ii)Anahtarlar anma akımının ve geriliminin üstündeki değerlerde kullanılamazlar. Anahtarlar kullanılma amacına uygun güçte seçilmelidir.

iii)Anahtarların normal olarak toprağa göre gerilim altında bulunan bütün kutupları aynı zamanda açılıp kapanmalıdır,

iv)Anma gerilimi 250 V’a kadar olan elektrik devrelerinde kullanılacak anahtarların anma akımı 10 A’den aşağı olmamalıdır.

v) Nötr hatları topraklanmış olan sabit tesislerde, anahtarlar faz iletkenleri üzerine konulmalıdır.

vi) Anahtarlar, işletmede meydana gelen titreşimlerle ya da kendi ağırlıkları ile kendiliğinden açılıp kapanmayacak nitelikte olmalıdır.

Anahtarların hareket eden kollan, çalıştırma zincirleri vb. gibi el ile dokunulan metal parçalan, yalıtkan ara parçalarla (örneğin porselen izolatörlerle) anahtar gövdesinden ayrılmış olmalıdır.

vii)Sıcaklıktan 60‘C’nin üstünde olan yerlerde, sıcak yerler için elverişli anahtarlar (örneğin porselen yalıtkanlı anahtarlar) kullanılmalıdır.

viii)Anahtarların bir ucuna birden fazla iletken bağlanamaz. Yani anahtar, dağıtım kutusu olarak kullanılamaz.

ix)Topraklanmış tesiste sıfır iletkenleri hiç bir şekilde kesilemez ve bu iletken üzerine anahtar konulamaz.

x)İkincil (tali) dağıtım tablolarında kullanılacak, olan anahtarlar pako şalter tipinde olmalıdır.

xi)Aydınlatma devrelerinde termik ve magnetik koruyuculu anahtar (kontaktör) kullanıldığında bunun ayrıca sigorta ile korunması gerekmez.

xii)Anahtardan, anahtar altı prize geçiş yapılamaz. Bu priz bulunduğu konum bakımından bu adı almıştır. Anahtara ve anahtar altı prize gelen besleme iletkenleri normal olarak ayrı borular içinde çekilir.

b) Yol vericiler ve ayar aygıtları:

i)Bu aygıtlar yürürlükteki Türk Standartlarına ya da tanınan yabancı standartlara uygun olmalıdır.

ii)Çalışırken ısı çıkaran yol verici ve ayar aygıtları, kullanıldıkları yer izin verilmeyecek derecede ısınmayacak nitelikte seçilmeli ve yerleştirilmelidir.

iii) Yol verici ve ayar aygıtları, ait oldukları motor ve devrelere uygun boyut ve nitelikte seçilmelidir.

iv) 5 kW'tan fazla olmamak şartı ile doğrudan doğruya şebekeye bağlanacak motor gücü mahalli elektrik işletmesi tarafından belirlenir. Gücü 5 kW'ın üzerinde olan motorlarda basamaklı yol verici kullanılacaktır,

c)Fiş ve priz düzenleri

i)İç tesislerde kullanılacak fiş ve prizler Türk Standartlarına uygun olmalı ve bunların topraklama kontağı (koruyucu kontak) bulunmalıdır.

ii)Koruma iletkenleri fiş ve prizlerin toprak işareti bulunan yerlerine bağlanmalıdır.

iii)Anma gerilimi 250 V ve anma akımı 10’A'e kadar olan aygıtlar, fişleri prizlere sokulup çıkarılarak da çalıştırılıp durdurulabilir.

iv)Elektrik tesislerinde lambaların duy ve soketlerine takılı prizler kullanılamaz. Aynı şekilde sabit fişleri bulunan çoklu prizler de kullanılamaz.

v)Prizler dağıtım kutusu olarak kullanılamaz.

vi)Bir fişe birden fazla sabit olmayan iletken bağlanamaz. Bu şekildeki birkaç iletkenin bağlanması için yapılan özel fişler bu hükmün dışındadır.

vii)Sıva altı tesislerde prize bağlanan iletkenlerin üzerindeki yalıtkanların prizin tutturma parçaları ile zedelenmemesine dikkat edilmelidir.

viii)Büyük salonlarda zemine, bu amaç için yapılmış olanlar kullanılmak ve gerekli koruyucu tedbirler alınmak şartı ile priz tesis edilebilir,

ix)Konutlarda en az salonlar için iki, odalar için bir, mutfaklar için biri topraklama kontaklı olmak üzere iki, banyolar için topraklama kontaklı bir priz tesis edilmelidir.

d)Sigortalar

i)Elektrik hatları eriyen telli sigortalar ya da otomatik sigortalarla korunmalıdır.

ii)Sigortalar, koruyacakları iletkenlerin ve aygıtların tehlikeli biçimde ısınmalarım önleyecek nitelikte seçilmelidir.

Bakır iletkenlerin dayanabileceği en büyük sürekli akımlarla bu iletkenleri koruyacak sigortaların anma akımları çizelge - 13'de verilmiştir.

iii)Elektrik tesislerinde yamanmış ya da üzerine tel sarılarak köprülenmiş sigortalar kullanılamaz.

iv)İletken kesitlerinin akım tüketilen yerlere doğru küçüldüğü noktalara sigorta konulmalıdır. Önceki sigorta küçük kesiti de koruyorsa ayrıca ikinci bir sigorta konulması gerekmez.

v)Sigortalar ve otomatik sigortalar korunacak hattın başına konulmalıdır. Şebekeden sigortaya gelen faz iletkeni her zaman sigorta gövdesinin alt kontağına bağlanmalıdır. Sigortalı anahtarlar açıldıktan sonra sigorta elemanı gerilim altında kalmamalıdır.

vi) Priz devreleri genel olarak aydınlatma devrelerinden ayrı olacaktır. Ancak zorunlu durumlarda bir ya da en fazla iki priz aydınlatma devresine bağlanabilir. Aynı işlem tablolardan her birinde en fazla iki priz bulunduğunda da uygulanabilir.

vii)Yapı bağlantı hatları için kullanılacak iletkenlerin kesiti bakır gereç için en az 10 mm², alüminyum gereç için en az 16 mm² olmalıdır.

viii)Kolon hatları için kullanılacak bakır iletkenlerin kesiti en az 4 mm² olmalıdır.

Bu hatlar için seçilen iletkenlerin korunması için kullanılacak aşırı akım aygıtlarının anma akımları iletkenin kesitine göre çizelge 13’den seçilecektir.

ix)Aydınlatma sortileri için en az 1, 5 mm² ve aydınlatma linyeleri için en az 2, 5 mm² kesitli bakır iletkenler kullanılacaktır.

Seçilmiş olan bu iletkenlerin korunması için kullanılacak aşırı akım koruma aygıtlarının anma akımları, iletkenin kesitine göre çizelge - 13’den seçilecektir.

x)Priz sortileri ve linyeleri için en az 2, 5 mm² kesitli yalıtılmış bakır iletkenler kullanılacaktır.

xi) Bir priz linyesine bağlanacak sorti sayısının belirlenmesinde priz güçleri bir fazlı priz için en az 300 W, üç fazlı priz için en az 2000 VA alınacaktır. Ancak şantiye elektrik tesislerinde kullanılan bir yedek priz güç hesabına katılmaz. Prizlere bağlanacak aygıtlar belli ise priz sayısı, bunların sayısına göre belirlenecektir.

xii) Aydınlatma ve priz devrelerine bağlanacak güç, bir fazlı devrelerde 2000 VA’den üç fazlı devrelerde 6000 VA'den fazla olmamalıdır. Flüoresan lambaların görünen güçlerinin belirlenmesinde ilgili Türk Standardı esas alınmalıdır.

Aydınlatma hesabı yapılmayan yerler için bir aydınlatma linyesine bağlanacak sorti sayısının belirlenmesinde aydınlatma gücü en az 12 W/m² alınmalıdır.

xiii) Buşonlu sigortalar, buşona uygun vidalı kontak elemanları ile donatılacaktır. Yay, vida, para vb. gibi cisimler bu amaçla kullanılamaz.

xiv)Tablolara takılmış anahtarlı otomatik sigortalar, kumanda anahtarı olarak kullanılamaz.

xv)İç tesislerde bıçaklı sigorta gibi açık tipteki sigortalar rasgele dokunmaya karşı tedbir alınmadan kullanılamaz.

xvi) Topraklanmış iletkenlere sigorta konulamaz.

xvii)Doğru akımla çalışan çok iletkenli ya da alternatif akımla çalışan çok fazlı sistemlerde sıfır iletkenine sigorta konulamaz.

xviii)Hava hatlarından ayrılan bağlantı hatlarının ayrılma noktalarına ya da hatların yapılara girdiği yerlere sigorta konulmalıdır.

Aydınlatma aygıtları ve bunlara ait donanımlar

a) Genel

a. 1 - Aydınlatma tesislerinde yürürlükteki standartlara uygun aydınlatma aygıtları (armatürler) ve donanımlar kullanılacaktır.

a. 2 - Aydınlatma tesislerinde 250 V'dan yüksek şebeke gerilimi kullanılmayacaktır.

a. 3 - Anahtardan geçerek duya gelen faz iletkeni her zaman duyun iç (orta) kontağına bağlanacaktır. Ters bağlama belirlenirse tesise elektrik verilmez

a. 4 - Aydınlatma aygıtlarında faz ve nötr iletkenleri olarak yalıtılmış iletkenler kullanılacaktır. Aygıtların metal parçaları nötr iletkeni olarak kullanılamaz.

a. 5 - Duylar, aydınlatma aygıtlarına ampuller çıkarılıp takılırken dönmeyecek biçimde tutturulacaktır.

a. 6 - Aydınlatma aygıtları hareket ettiklerinde iletkenleri zedelemeyecek biçimde takılacaktır.

a. 7 - İletkenlerin geçirilmesi için bırakılan boşluklar, tellerin kolayca ve yalıtkanların zedelenmeden geçmesini sağlayacak biçimde olmalıdır. Bu boşluklardan birkaç lambanın akım devresi iletkenleri birlikte geçirilebilir.

a. 8 - Yapı dışında kullanılacak aydınlatma aygıtları içlerinde su toplanmayacak biçimde yapılmış olmalıdır.

a. 9 - Aydınlatma aygıtlarının askı düzenleri, örneğin tavan kancaları en az 10 kg. olmak üzere asılacak aygıt ağırlığının 5 katını herhangi bir biçim değişikliğine uğramadan taşıyabilmelidir.

a. 10 - Sıva altı tesislerde apliklere gelen iletkenler duvar kutularında (buatlari sona ermelidir.

a. 11 - Aydınlatma aygıtlarının içine çekilen iletkenler ısıya dayanıklı olmalıdır. Bu iletkenlerin anma kesitleri 12 numaralı çizelgeye bağlı olarak, 9 numaralı çizelgeden seçilmelidir.

a. 12 - Üç fazlı akım devresinin iletkenleri (örneğin üç fazlı aydınlatma aygıtlarında) çok damarlı bir iletken olarak düzenlenmeli, boru içinde çekilmeli ya da iletkenlerin geçirilmesi için ayrılan boşluklara yerleştirilmelidir.

a. 13 - Makineler ile bunların hareket eden parçalarının aydınlatılmasında ve bu gibi makinelerin çalıştığı işletme yerlerinin aydınlatılmasında ışıksal görüntü yanılmalarını (stroboskobik etkileri) önlemek için örneğin uygun lamba seçme, faz kaydırıcı kondansatörle dekalörlü balast kullanma ya da üç fazlı besleme gibi tedbirler alınmalıdır.

a. 14 - Armatürlerin seçilmesinde, kullanma amacına uygunluğu, suya ya da toza karşı korunma düzeni bulunması ve ortam sıcaklığına dayanıklılığı göz önünde bulundurulmalıdır.

a. 15 - Sabit aydınlatma aygıtları, besleme hatlarına bu aygıtlara ait klemensler ile, fiş - priz düzenleri ile ya da doğrudan doğruya bağlanabilir.

Taşınabilen aydınlatma aygıtları şebekeye sabit bağlantı düzenleri ya da fiş - priz düzenleri üzerinden bağlanabilir.

a. 16 - Kazanlar, hazneler, borular vb. iletken gereçlerden yapılmış dar ve hareket edilmesi sınırlı yerlerde el lambaları gibi taşınabilen aydınlatma aygıtları ancak aşağıdaki şartlar yerine getirilirse kullanılabilir:

-Alternatif gerilim kullanılacaksa, bağlantı iletkenleri kesinlikle küçük gerilime ya da koruyucu ayırma amacı ile kullanılan bir transformatöre bağlanmalıdır.

Küçük gerilimli elektrik üretmek için kullanılan güvenlik transformatörleri, motor - generatörler ya da koruyucu ayırmayı sağlayan aygıtlar kazan, hazne ve boruların dışarısına konulmalıdır.

-Doğru gerilim kullanılacaksa 31. maddede açıklanan düzenlerden birisi kullanılmalıdır.

-Sabit tesis edilmeyen iletken olarak, ilgili Türk Standartlarında açıklanan bu amaca uygun iletkenler kullanılmalıdır.

-Ara fiş - priz düzenlerinde yalıtkan mahfazalar bulunmalıdır. Uzatma iletkenlerine anahtar bağlanamaz.

a. 17 - Tünel galeri vb. gibi nemli ve ıslak yerler madde 50 a. 15'e uygun olarak taşınabilen aydınlatma aygıtları ile aydınlatılabileceği gibi bu amaçla sabit aygıtlar da kullanılabilir. Bu durumda nemli ve ıslak yerlerde kurulacak elektrik tesislerine ait hükümler uygulanmalıdır.

a. 18 - Aydınlatma aygıtları, çıkardıkları ısı kendi içlerindeki ve yakınlarındaki cisimlere zarar vermeyecek biçimde tesis edilmelidir.

b) Gazlı boşalma (deşarj) lambaları

b. 1- Gazlı boşalma lambalarında (flüoresan, civa buharlı, sodyum buharlı vb. ) kullanılan tüm balastlar kondansatörlü olacaktır.

b. 2 - Fluoresan tüplü tesislerde bir yerin aydınlatılması için altematif akımla çalışan birden fazla tüp kullanıldığında ışıksal görüntü yanılmaları en az olacak biçimde dekalörlü balast ya da çok fazlı bir besleme biçimi kullanılması salık verilir.

b. 3 - Üç faz hattına bölünerek bağlanan flüoresan lamba gurupları (3 fazlı aydınlatma aygıtları) için üç kutbu birden açılıp kapanan anahtarlar kullanılmalıdır. Bu durumda üç fazlı akım devresinin iletkenleri bir boru içinde hep birlikte çekilmeli ya da çok damarlı yalıtılmış bir iletkenin damarları bu amaçla kullanılmalıdır.

b4 - Armatürler ya da dağıtım tabloları içine konulmayan balastlar, transformatör ve dirençler toza ve dokunmaya karşı bir mahfaza ile korunmalıdır.

b. 5 - Dolgu maddesi yanıcı olan kondansatör, balast, transformatör ve direnç gibi ön bağlama aygıtları, yanıcı maddelerin içine ya da yakınına konulmamalıdır. Bu aygıtlar vitrin gibi yanma tehlikesi olan yerlerin dışına konulmalı ya da yangın tehlikesi olmayacak biçimde yerleştirilmelidir.

b. 6 - Elektrik işletmeleri tarafından

Flüoresan lambalı büyük aydınlatma tesislerinde, ayrı ya da gruplar halinde en az endüktif 0, 95 ile 1 arasındaki bir güç katsayısını sağlayacak kompanzasyon tesislerinin yapılması abonelerden istenmelidir.